یکی از راهکارهای کلیدی پیامبر اکرم در جهت ساماندهی اجتماع زنده و پویای اسلامی، ترویج پیوند برادری(عقد اخوّت) بین مسلمانان بود. این مهم چندین و چند بار در تاریخ اسلام تکرار شده و هر بار پیامبر اکرم به دستور پروردگار عالم، تنها و تنها امیرالمومنین(علیهما السّلام) را به عنوان برادر خود انتخاب کردند.
یکی از اتفاقات مهم تاریخ اسلام که پيامبر اكرم صلّي الله عليه وآله نیز از آغاز بعثت به آن عنايت خاصي داشت، مسأله عقد اخوّت ديني بود. در اهمیت این مساله همین بس که رسول گرامی اسلام آن را اساس یک اجتماع زنده اسلامی دانسته تا در سایه آن، كينه‌ها و دشمني‌های ديرينه از بين برود.
از این‌رو پیامبر بين هر دو نفر از مهاجرين و انصار که هم طراز و هم رتبه بوده و از لحاظ افكار و آراء به هم شبيه بودند، پيمان برادري برقرار كردند.
پیامبر فرمود: «تَآخَواْ فِي اللهِ اَخَوَيْنَ اَخَويْنَ؛[1] در راه خدا، دو نفر دو نفر با يكديگر برادر شويد» در نتیجه پیمان برادری بین سلمان و ابوذر و همچنین بین عمر بن خطاب و ابوبكر که هم طراز و هم فکر بودند برقرار شد.
حالا نوبت پیامبر است که برای خود برادری را انتخاب کند. به راستی چه کسی هم طراز و هم رتبه بهترین فرستاده خدا است تا به این افتخار نائل آید؟
این انتخاب باید بر اساس وحی الهی صورت پذیرد. تنها فردی که شایستگی این مقام را دارد همانی است که حق برادری را به گونه‌ای با گذشتن از جانش در «لیله المبیت» به منصه ظهور رساند که جبرئیل و میکائیل را متحیر کرد. ارزش حقیقی آن را خدایی می‌داند که به واسطه عمل او بر ملائكه هفت آسمان مباهات کرد و بعد از آن فرمود: «اخَيْتُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مُحَمَّد؛[2] من ميان او و محمد(صلی الله علیه و اله) برادرى انداختم.»
آری؛ تنها کسی که نفس پیامبر باشد می‌تواند هم طراز رسول خدا باشد و او کسی نیست جز وجود مقدس و نورانی مولی الموحدین و امیرالمومنین؛ علی بن ابیطالب(علیه السّلام) که اهل تسنن نقل کرده‌اند پیامبر خطاب به او فرمود: «اَنْتَ اَخي فِي الدُّنْيا وَالاخِرَة؛[3] تو برادر من هستی در دنیا و آخرت.»
قدمت برادری پیامبر و وصی
اگرچه در گیتی چندین و چند بار بین پیامبر و امیرالمومنین(علیهما السّلام) عقد اخوت بسته شده است ولی قدمت آن منحصر در این دنیا نیست و اهل تسنن درباره تاریخ برادری این دو نور مقدس چنین روایت کرده‌اند: «مَكْتُوبٌ عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، عَلِيٌّ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ بِأَلْفَيْ سَنَةٍ؛[4] دو هزار سال قبل از خلقت آسمان ها و زمین بر در بهشت نوشته شده است: محمد رسول خداست و علي هم برادر او است.»
روز پیمان برادری از منابع اهل تسنن
پیامبر در روز مؤاخاة و برادر ساختن صحابه با يكديگر خطاب به امیرالمومنین(علیه السّلام) فرمود: «وَالّذي بَعَثَني بِالحَقّ ما أَخَّرتُكَ إلّا لِنَفسي وَ أنتَ مِنّي بِمَنزِلَةِ هارونَ مِن موسي غَير أنّه لا نَبيّ بَعدي وَأنتَ أخي وَ وارِثي؛[5] قسم به خدايي كه مرا به حق مبعوث كرد، تو را اگر با كسي برادر نكردم، نه به خاطر كم مهري به تو بود؛ بلكه تو را براي خودم نگه داشتم، جايگاه تو به من همان جايگاه هارون به موسي است و تو برادر و وارث من هستي.»
در این هنگام امیرالمومنین(علیه السّلام) از پیامبر(صلّی الله علیه و آله) سوال کردند که حضرت زهرا(سلام الله علیها) از شما ارث می‌برند ولی من پسر عموی شما هستم؛ پس چه چیزی از شما ارث می‌برم؟ رسول گرامی اسلام در پاسخ فرمودند: حضرت فرمود: آنچه كه انبياء گذشته از خودشان ارث گذاشته اند براي اوصياء شان.
امیرالمومنین پرسیدند قبل از شما، انبياء چه ارثي گذاشتند؟ پیامبر فرمودند: «قالَ كِتابَ الله وسُنَّة نَبيّهم وَأنتَ مَعي في قَصري في الجَنَّة مَعَ فاطِمَة ابنَتي؛ كتاب خدا و سنت پيغمبر همان طوري كه انبياء گذشته كتاب و سنت را ارث گذاشته اند، تو هم از طرف من وارث كتاب خدا و سنت من هستي و تو فرداي قيامت در بهشت همراه زهرا در قصر من هستي.»[6]
کلام آخر
از مطالب بیان شده در مورد پیمان برادری پیامبر اکرم و امیرالمومنین(علیهما السّلام) از منابع اهل سنت چند مقام مهم برای امیرالمومنین(علیه السّلام) اثبات می‌شود که از آن جمله است:
یک. برتری امیرالمومنین(علیه السّلام) بر تمام اصحاب پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله).
دو. مقام خلافت که از تشبیه امیرالمومنین به هارون قابل اثبات است چراکه هارون، خلیفه حضرت موسی(علیهما السّلام) شده بود.
سه. مقام وصایت که پیامبر در این روایت تصریح به آن می‌کنند.
چهار. امیرالمومنین(علیه السّلام) وارث کتاب خدا و سنت پیامبر(صلّی الله علیه و آله) هستند.
پنج. برادری با پیامبر(صلّی الله علیه و آله) قبل از خلقت عالم و ادامه آن تا قیامت.
شش. تساوی جایگاه پیامبر و امیرالمومنین(علیهما السّلام) در بهشت.
پی نوشت:
[1] سیره ابن هشام، ج2، ص110.
[2] تفسیر فرات کوفی، ص615.
[3] اسدالغابه، ج3، ص606.
[4] معجم الأوسط طبرانی، ج 5، ص 343.
[5] الثقات، ج 1، ص 142.
[6] همان.
دوازدهم رمضان سال اول هجری، یکی از مواردی است که پیامبر اکرم(صلّی الله عیه و آله) در حضور مسلمانان، امیرالمومنین(علیه السّلام) را به عنوان برادر خود معرفی کرده است. با توجه به روایات اهل تسنن، برادری بین پیامبر و وصی، از دو هزار سال قبل از خلقت آسمان و زمین بر درب بهشت نوشته شده است.