دیدگاه آل الله (علیهم السلام) پیرامون نماز تراویح در رمضان قابل خدشه نیست.
اشاره
تعالیم مکتب اهل بیت علیهم السلام دارای پشتوانه‌های عقلانی و منطقی بوده و توانسته هرگونه شبهه و اشکال را پاسخ بگوید، اما دشمنان اهل بیت که بهره‌ای از عقل و اندیشه ندارند، تلاش می‌کنند همانگونه که این مکتب را فهمیده‌اند، آن را نقد کرده و یا سخنان ائمه علیهم السلام) را به سود خویش مصادره کنند. عالمان و محققان شیعی بهترین گزینه برای یافتن حقیقت کلام از تعالیم اهل بیت علیهم السلام هستند، ولی دشمنان به برداشت‌های بی‌پایه خویش از روایات دلبسته هستند. نماز تراویح یکی از مسائلی می‌باشد که دستمایه تفسیرهای نادرست از سخنان اهل بیت علیهم السلام شده است.
موافقت اهل بیت علیهم السلام با نماز تراویح
در اصطلاح فقهی، به نمازهای مستحبی که شب‌های ماه رمضان خوانده می‌شود، نماز تراویح گفته‌اند و این نامگذاری در فقه اهل تسنن رواج بیشتری دارد. به هر روی، در مشروعیت و جواز خواندن نمازهای مستحبی یا تراویح در شب‌های ماه رمضان هیچ اختلافی میان فقهای شیعه و غیر شیعه وجود ندارد و روایات متعددی در زمینه فضیلت و ارزش این نماز نقل شده است.
امام باقر علیه السلام فرمودند:«پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آخرین جمعه از ماه شعبان، خطبه‌ای خوانده و در بخشی از آن چنین فرمودند: «خداوند در ماه رمضان، روزه گرفتن را واجب ساخته و شب‌زنده‌داری در آن را با نماز مستحبی خواندن، همانند کسی قرار داده که هفتاد شب از ماه‌های دیگر نماز مستحبی بخواند.»»[1]
مخالفت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله با برگزاری تراویح به جماعت
اهل بیت علیهم السلام به پیروی از خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله با برپایی نمازهای مستحبی به صورت جماعت به ویژه در ماه رمضان شدیداً مخالفت ورزیده و هیچگاه آن را تایید نکرده‌اند؛ امام باقر و امام صادق علیهما السلام پیرامون سیره جدّشان چنین فرمودند: «با اینکه مردم تلاش کردند شب‌ها در ماه رمضان، نمازهای مستحبی را به امامت پیامبر بخوانند، اما پیامبر اعظم پس از نماز عشاء، به منزل رفته و امامت نماز مستحبی را قبول نکردند و سرانجام به منبر رفته و خطاب به مردم فرمودند: «اى مردمان، خواندن نماز نافله در شب ماه رمضان به صورت جماعت، بدعت است، شبانگاه در ماه رمضان براى نماز شب اجتماع نكنيد. آگاه باشيد كه هر بدعتى گمراهى است، و هر گمراهى راهش به سوى آتش دوزخ است.»[2]
پیروی اهل بیت علیهم السلام از خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله
این روند در سیره دیگر معصومان نیز قابل ردیابی است. در کتب تاریخی و حدیثی گزارش شده هنگامی که امیرالمومنین علیه السلام مرکز خلافت را به کوفه منتقل کردند، به امام مجتبی علیه السلام فرمان دادند تا به مردم اعلام شود که زین پس در ماه رمضان، نماز مستحبی به جماعت خوانده نمی‌شود.[3]
امام رضا علیه السلام در پاسخ به نامه مأمون که از تعالیم اسلام واقعی و صحیح پرسش کرده بود، فرمودند: «به جا آوردن نماز مستحبی به صورت جماعت، جایز نیست؛ زیرا این رفتار بدعت‌آمیز است و سرنوشتی جز آتش جهنم ندارد.»[4]
برداشت نادرست از احادیث اهل بیت علیهم السلام
شاید بتوان بهترین دلیل دشمنان اهل بیت برای نسبت دادن حکم جواز نماز تراویح به ایشان را حدیثی از امام صادق علیه السلام بدانیم که فرمودند: «صَلِّ بِأَهْلِكَ فِي رَمَضَان الْفَرِيضَةَ وَ النَّافِلَةَ فَإِنِّي أَفْعَلُهُ؛[5] در ماه رمضان، نماز واجب و مستحب را با خانواده‌ات بخوان، که من نیز چنین می‌کنم.» استدلال به این حدیث بر اساس آن است که امام علیه السلام نماز فریضه و نافله را در یک جمله بیان کرده و توصیه فرمودند که به همراه خانواده و به جماعت خوانده شود.
اما استدلال به این روایت نادرست است و حتی بر فرض پذیرش این معنای ابتدایی از حدیث، نمی‌توان آن را مقصود واقعی از آن دانست؛ زیرا دلائل فراوان حدیثی و تاریخی بر بدعت بودن نماز جماعت مستحبی وجود دارد و قطعا امام علیه السلام درصدد توصیه به آن نبودند.
با این وجود، لازم نیست که این حدیث را بر تقیه حمل کرد؛ زیرا بر اساس قواعد فقهی، برداشت دو حکم جداگانه نسبت به دو موضوع متفاوت از یک حدیث، جایز است و لازم نیست هر دو موضوع دارای حکم یکسان باشند. مثلا اگر در یک روایت فرمودند: «برای جنابت و روز جمعه غسل انجام بده» بی‌شک مراد از انجام غسل در هر دو مورد، حکم وجوب نیست، چون می‌دانیم غسل جمعه، یک عمل مستحبی است.[6]
در روایت مورد نظر نیز همین نکته قابل راستی‌آزمایی است و اگر مراد امام علیه السلام توصیه به نماز جماعت باشد، صرفا نسبت به نمازهای واجب چنین حکمی را صادر کردند و نه نسبت به نمازهای نافله؛ زیرا به جماعت خواندن در نمازهای نافله، بدعت محسوب می‌شود.
رهیافت
بدعت بودن نماز تراویح در ماه رمضان، یکی از مسائل متواتر نزد شیعه می‌باشد که بدعت بودن آن نیز از منظر تاریخی قابل اثبات است. هیچگاه اهل بیت علیه السلام به خواندن نماز مستحبی به جماعت توصیه نکردند و دشمنان اهل بیت نتوانستند فهم درستی از روایات این مساله داشته باشند.
پی نوشت
[1]. صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج2، ص: 95.
[2]. طوسی، تهذيب الأحكام، ج3، ص: 70-69.
[3]. عاملی، وسائل الشيعة، ج8، ص: 46 ؛ رازی، نزهة الكرام، ج1، ص: 314.
[4]. صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج2، ص: 124.
[5]. تهذيب الأحكام، ج3، ص: 268-267.
[6]. موسوعة الإمام الخوئي، ج27، ص: 441 ؛ صدر، بحوث في علم الأصول، ج4، ص: 54.
با وجود احادیث صریح و گزارش‌‌های تاریخی نسبت به بدعت بودن نماز جماعت تراویح در مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام و ممنوعیت آن، همچنان برخی تلاش‌ها برای تحریف احادیث اهل‌بیت در این زمینه مشاهده می‌شود. حال آنکه اصول مسلم و متواتر مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام را نمی‌توان با یک یا چند روایت قابل تاویل و توجیه، خدشه‌دار نمود.