پس از ورود تنباکو و توتون به ایران علمای شیعه بر سر حرمت و حلیت آن تفاوت نظر داشتند. عده‌ای همانند مرحوم محمدتقی مجلسی استعمال و مصرف تنباکو را جایز دانسته و آن را سبب بطلان روزه نمی‌دانستند.
به تازگی شبکه‌های وهابی و به دنبال آن‌ها کانال‌های ضد دین و ضد تشیع مطلبی را علیه مرحوم محمدتقی مجلسی در فضای مجازی منتشر کرده‌اند. آنان در سخنانی مضحک ادعا می‌کنند مرحوم مجلسی رحمة‌الله‌علیه به حشیش اعتیاد داشته و از طریق این ادعای باطل می‌خواهند نتیجه بگیرند کتاب‌ها و آثار پربرکت علامه زاییده توهم و تخیلات ایشان بوده است!
با بررسی متن مورد استناد آنان، نادرست بودن این ادعا روشن می‌شود.
مرحوم مجلسی کیست؟
محمدتقی مجلسی، پدر علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیهما از بزرگترین دانشمندان و فقهای شیعه در قرن یازدهم به شمار می‌رود. طبق نقل مورخان مرحوم مجلسی اولین کسی بود که پس از ظهور حکومت صفویه احادیث شیعه را در ایران نشر داد.[۱]
مرحوم مجلسی این روحیه حدیث پژوهی و احیاء اخبار اهل بیت علیهم‌السلام را در فرزند خود علامه محمدباقر مجلسی نیز به یادگار باقی گذاشت. محمدباقر مجلسی نویسنده کتاب معروف «بحارالانوار»؛ دایرة المعارف بزرگی از احادیث امامان شیعه می‌باشد.
توجه و اهتمام این دو محدث بزرگ به احادیث اهل بیت علیهم‌السلام همواره موجب نفرت و کینه مخالفان شیعه از ایشان بوده است؛ به همین خاطر نیز از راه‌های گوناگون سعی در تخریب چهره‌ای این پدر و پسر دانشمند داشته‌اند.
سند ادعای اعتیاد مرحوم مجلسی به حشیش
سیدنعمت الله جزایری از محدثین و علمای شیعه در کتاب «انوار النعمانیة» به مناسبت بررسی حکم استعمال توتون و تنباکو برای نشان دادن تفاوت نظر علمای شیعه در این باب، خاطره‌ای از مرحوم محمدتقی مجلسی به شرح زیر نقل می‌کند:
«محمدتقی مجلسی طاب ثراه به هنگام روزه مستحبی، حشیش استعمال می‌کرد، اما در روزه واجب به خاطر ترس از سخنان مردم آن را ترک می‌کرد.»[۲]
دشمنان مکتب تشیع «حشیش» را در این کلام به معنای فارسی امروزی معنا کرده‌اند تا سندی برای تخریب بزرگان تشیع دست و پا کنند؛ اما با اندکی دقت مشخص می‌شود که حشیش در زبان عربی به معنای مطلق گیاه استعمال می‌شود و ارتباطی به کلمه حشیش در فارسی ندارد.
همانطور که در ضرب المثل معروف عربی آمده است: «الغَرِیقُ یَتَشَبَّثُ بِکُلِّ حَشِیشٍ؛[۳] انسان در حال غرق شدن بر هر گیاه خشکی چنگ می‌زند.»؛ به هر گیاه خشکی در عربی حشیش گفته می‌شود.[۴]
علاوه بر این خود سیدنعمت الله جزايری در صفحه قبل مراد خود از حشیش را روشن کرده و می‌نویسد:
«قَد إِخْتَلَفَتْ فی الحَشِیشَة الّتی یُسَمّونَها النّاس بالتُتُن؛[۵] علما بر سر حلیت یا حرمت گیاهی که مردم به آن توتون می‌گویند؛ تفاوت نظر دارند.»
بنابراین موضوع و سخن مرحوم جزایری به هیچ عنوان راجع به حشیش نبوده و نسبت به استعمال توتون و تنباکوست.
رواج توتون در عصر صفویه
طبق نقل‌های مورخان اولین بار توتون و تنباکو در دوران صفویه وارد ایران شده و رواج پیدا کرد. همان زمان در میان علما نسبت به مصرف آن اختلاف افتاد و عده‌ای آن را حلال و عده‌ای حرام اعلام کردند. همچنین نقل شده در زمان شاه عباس صفوی استعمال توتون ممنوع بوده است.[۶]
آیا استعمال توتون موجب بطلان روزه می‌شود؟
باید توجه کنیم در ابتدای ورود توتون و تنباکو به ایران، هنوز زیا‌ن‌ها و اثرات مختلف این گیاه به طور کامل برای مردم و علمای دین روشن نبوده است. از همین رو نیز میان علما در این باره نزاع و اختلاف بوده است.[۷]
برخی همانند مرحوم محمدتقی مجلسی استعمال توتون را موجب بطلان روزه نمی‌دانسته‌اند. هر چند به خاطر اختلاف میان علما ایشان برای دامن نزدن به اختلافات مردمی در ماه رمضان و ترس از سخنان مردم از مصرف توتون در این ماه پرهیز داشتند.
نتیجه
با توجه به آنچه بیان کردیم مشخص می‌شود، نسبت دادن مصرف حشیش به مرحوم مجلسی نسبتی اشتباه و دروغ است و ایشان تنها توتون و تنباکو استعمال می‌کردند که مصرف آن نه حرام بوده و نه سبب ایجاد توهم و تخیل برای انسان می‌شود. البته باید توجه کنیم آن زمان هنوز مضرات و زیان‌های مصرف توتون و تنباکو مشخص نبود و شاید اگر ایشان در زمان حاضر بوده و از زیان‌های توتون و تنباکو اطلاع داشتند، هرگز از آن استفاده نمی‌کردند.
پی‌نوشت
[۱] روضات الجنات، ج۲، ص۱۱۸.
[۲] الانوار النعمانیة، ج۴، ص۴۱.
[۳] امثال و حکم(دهخدا)، ج۱، ص۲۶۴.
[۴] الصحاح، ج۳، ص۱۰۰۱.
[۵] الانوار النعمانیة، ج۴، ص۴۰.
[۶] دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، مدخل توتون و تنباکو.
[۷] گفت و گوهای علمی در عصر صفوی، ص۷.