عاق والدین یعنی چه

عاق والدین یعنی چه

عاقِّ والدَیْن یا عُقوق والدَیْن از گناهان کبیره و رذایل اخلاقی به معنای هر نوع آزردن و رنجاندن پدر و مادر یا یکی از آن دو با زبان و رفتار است. در روایات، نافرمانی، نگاه خشم‌آلود، احترام نکردن و اُف گفتن از مصادیق آن دانسته شده و آمده است که اگر چیزی کمتر از گفتن اف وجود داشت خدا از آن هم نهی می‌کرد. همچنین محرومیت از بهشت، ورود به جهنم، عذاب قبر، عدم قبولی نماز و عدم استجابت دعا از پیامدهایی است که در روایات برای عاق والدین بیان شده است. برخی از عالمان اخلاقی نیز کوتاهی عمر، شدت سکرات موت و سختی جان دادن را از آثار دنیوی آن دانسته‌اند.

مفهوم
عاق والدین، به معنای این است که فرزند پدر و مادر را آزار دهد و آنان را با زبان و رفتار از خود برنجاند.۱ البته واژه عقوق در لغت به معنی بریدن آمده، در این صورت منظور از عاق والدین، قطع رحم با آنان است.۲ ملا مهدی نراقی عاق والدین را بدترین نوع قطع رحم دانسته و معتقد است هر آنچه که به نکوهش قطع رحم دلالت می‌کند بر نکوهش عاق والدین نیز دلالت دارد. همچنین عاق والدین را از رذایلی می‌داند که مربوط به قوای غضبیه و شهویه است و از کینه و خشم یا بخل و حب دنیا ناشی می‌شود.۳

مصادیق
عاق والدین به هر نوع آزردن و نافرمانی پدر و مادر یا یکی از آن دو گفته می‌شود. در روایات نگاه تند و خشم‌آلود۴ ضایع کردن حقوق،۵ برآورده نکردن خواسته، انجام ندادن فرمان، احترام نکردن۶ از مصادیق آن شمرده شده است. ملا احمد نراقی گفته هر چیزی که سبب آزردن والدین شود، عاق محسوب می‌گردد.۷ در روایتی از امام صادق گفتن اف، به پدر و مادر به عنوان کمترین مصداق عاق والدین یاد شده و گفته شده اگر چیزی کمتر از آن وجود داشت خدا از آن هم نهی می‌کرد. ۸

پیامدها
عاق والدین از رذایل اخلاقی است که در روایات به گناه کبیره بودن آن تصریح۹ و پیامدهایی برای آن بیان شده است:

عاق والدین پس از مرگ آنها
بر اساس برخی روایات، عاق والدین اختصاص به زمان زنده بودن پدر و مادر ندارد و پس از مرگ آنها را هم دربر می‌گیرد. همان‌گونه که نیکی به آنها به زمان حیات اختصاص ندارد. امکان دارد کسی در حال حیات والدین با آنها مهربان باشد اما پس از مرگشان عاق شود مانند کسی که پس از مرگ والدین قرض آنها را ادا نمی‌کند و برایشان طلب آمرزش نمی‌کند. همچنین ممکن است فرزندی در دنیا عاق والدین باشد اما پس از مرگ آنها نه.۱۹

ملا احمد نراقی برای رهایی از عاق والدین، زحمات، بی‌خوابی‌ها و دلسوزی‌های پدر و مادر برای فرزند و نیز استجابت نفرین پدر بر او را یادآور می‌شود.۲۰

معنای عاق والدین
عاق والدین(خشم آوردن و دل شکستن و آزردن خاطر پدر و مادر) از گناهان کبیره و سبب بدبختی انسان در دنیا و آخرت است که موجب کوتاهی عمر و تلخ و سخت شدن زندگی بر انسان و فقر و پریشانی انسان می‌شود و در آیات و روایات از این کار مذمت شده و بد‌ترین نوع قطع رحم است.

علامه مجلسی در شرح کتاب اصول کافی درباره معنای عاق والدین می‌نویسد: «عقوق والدین به این است که فرزند، حرمت آن‌ها را رعایت نکند و بی‌ادبی کند و آن‌ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که منع شرعی و عقلی ندارد، از آن‌ها نافرمانی کند؛ چه این که در بیان امام صادق(علیه السلام) آمده است که کمترین ناسپاسی والدین، گفتن «اُف» است. نگاه تند به پدر و مادر، محزون ساختن آن‌ها و ترک وظایف حتمی در قبال آن‌ها مثل برآورده نساختن نیازهای مالی والدین در صورت نیاز نیز از موارد عاق شدن فرزندان معرفی شده است. به بیانی هر کاری که موجب ایذا و اذیت والدین گردد، به معنای عاقّ والدین است، مگر در مواردی که تکلیف واجب یا حرامی باشد و به انسان دستور مخالفت با آن را بدهند(اسفتائات از آیت الله مکارم شیرازی)

وظایف فرزندان نسبت به والدین
در نهج البلاغه تاکید شده است: همانا فرزند را به پدر و پدر را به فرزند حقّی است. حق پدر بر فرزند این است که فرزند در همه چیز جز نافرمانی خدا، از پدر اطاعت کند و حق فرزند بر پدر آنکه نام نیکو بر فرزند نهد، خوب تربیتش کند و او را قرآن بیاموزد.(نهج البلاغه ترجمه دشتی، ص: ۷۲۷)

نیکی به والدین
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) می‌خوانیم: نیکی رساندن به پدر و مادر واجب است و هر‌گاه مشرک باشند نه ایشان را و نه دیگری را در معصیت خدا فرمان برداری مکن چون برای مردم در مورد گناه کاری خدا فرمانبرداری نیست(خصال ترجمه مدرس گیلانی، ج۲، ص: ۲۳۴)

احسان به والدین
امام صادق(علیه السلام) فرمود: احسانِ به والدین این است که وقتی چیزی از تو می‌خواهند آن‌ها را به زحمت نیندازی؛ گرچه بی‌نیاز هستند، حاجت آنان را برآور.

احسان به والدین، آثار متعددی دارد که ما در اینجا چند نمونه از احادیثی در این زمینه را ذکر می‌کنیم: احسان به والدین بالا‌ترین مصداق صله رحم است و عمر را طولانی می‌کند.(بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۸۰) در روایتی از امام صادق(علیه السلام) می‌خوانیم: نیکی کنید با پدرانتان تا به شما نیکی کنند پسرانتان.

بعضی‌ها فکر می‌کنند که عاق والدین یعنی این که حتما پدر و مادر نفرین بکنند تا مورد عاق والدین واقع بشوند ولی نمی‌دانند که بسیاری از مشکلات زندگیشان، به خاطر عاق بودنشان است. امیرالمومنین(علیه السلام) می‌فرمایند: هر کس پدر و مادر خود را غمگین کند، عاق والدین است.

عاق والدین قابل بخشش است
گناه عاق والدین مانند گناهان دیگر قابل بخشش است. اگر والدین زنده هستند، می‌توان با عذرخواهی و احسان، گناه گذشته را جبران کرد و اگر از دنیا رفته‌اند، با طلب مغفرت و دادن خیرات و صدقات می‌توان رضایت آن‌ها را جلب کرد. در این صورت اثر وضعی گناه از بین خواهد رفت.

منبع: آفتاب