بهشت و جهنم مکانی هستند که انسانهای نیکوکار و بدکار وارد آن میشوند و تنها صرف یک تکامل معرفت و آگاهی انسان نسبت به اعمال دنیوی او نیستند.
تقلیل دادن بهشت و جهنم به آگاهی انسان، یکی از مسائلی که توسط عرفانهای کاذب و نوظهور رواج پیدا کرده است. آنان ادعا میکنند پس از مرگ، بهشت و جهنم مکانی وجود ندارد؛ بلکه انسان بر اثر مرگ تکامل پیدا کرده و متوجه حقیقت اعمال خود میشود و به خاطر کارهای زشتش که الان متوجه آنها شده نوعی عذاب روحی پیدا میکند. در حقیقت عذابی به صورت آتش وجود ندارد و انسان به خاطر کردار بدش فقط به نوعی عذاب وجدان گرفتار میشود!
این نوع سخن گفتن به طور کامل با صراحت آیات قرآن و روایات اسلامی در تضاد است. ما در ادامه به برخی از این آیات و روایات اشاره میکنیم.
تصریح آیات قرآن بر وجود جهنم مکانی
آیات قرآن از وجود مکانی که گناهکاران به زودی به آن وارد میشوند سخن میگوید؛ خداوند در مورد ابولهب میفرماید:
«سَيَصْلى ناراً ذاتَ لَهَب؛[۱] و بزودى وارد آتشى شعلهور و پرلهيب مىشود.»
در آیهای دیگری خداوند به پرتاب شدن عیبجویان به درون آتش جهنم اشاره میکند: «كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ؛[۲] چنين نيست كه مى پندارد؛ بزودى در «حُطَمه» [آتشى خردكننده] پرتاب مى شود!»
این آیات نشان میدهد که جهنم مکانی است که گناهکاران به درون آن افکنده میشوند و صرف عذاب وجدان یا تکامل آگاهی انسان از اعمال زشتش نیست.
تصریح احادیث بر مکان داشتن جهنم
در احادیث اهل بیت علیهمالسلام جهنم به گونهای تصویر شده است که بر مکانی بودن آن دلالت میکند. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند:
«روزى پيامبر صلّى الله عليه و آله نشسته بودند، ناگاه جبرئیل در حالى كه پريده رنگ و اندوهگين و افسرده بود، نازل شد. پيامبر صلّىاللهعليهوآله فرمودند: چرا تو را چنين اندوهگين و افسرده مىبينم؟ گفت:اى محمد! چرا چنين نباشم كه امروز كورههاى جهنم را نهادند؟ پيامبرصلّى الله عليه و آله پرسيدند: كورههاى جهنم چيست؟ گفت: خداوند متعال فرمانى صادر فرمود كه هزار سال دوزخ را برافروختند تا سرخ شد و سپس فرمان داد هزار سال ديگر هم برافروختند تا از سرخى به سپيدى گراييد. باز فرمان داد هزار سال ديگر برافروختند، آنچنان كه سياهى وحشتزا گرديد.»
در ادامه نیز حضرت میفرمایند: «اگر قطرهای از گندابهاى آن بر آبهاى زمين فروافتد، همهی اهل دنيا از بوى گندش نابود خواهند شد.»[۳]
این روایت به خوبی دلالت میکند که جهنم مکانی است که خداوند در آن کورههایی را برای سوزاندن گناهکاران آماده کرده است؛ مکانی که یک قطره از آبهای گندیده و بدبوی آن سبب نابودی کل مردم دنیا میشود.
آیات قرآن نسبت به مکانی بودن بهشت
آیات مختلف قرآن که در وصف بهشت نازل شدهاند به صورت گوناگونی بر مکانی بودن بهشت دلالت دارند. به عنوان نمونه خداوند نسبت به عاقبت انسانهای سعادتمند میفرماید:
«وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا؛[۴] اما آنها كه سعادتمند شدند در بهشت جاودانه خواهند بود.»
همچنین وقتی خداوند در مورد بهشتیان و همسرانشان سخن میگوید به گونهای حرف میزند که بهشتیان در مکانی ساکن میشوند:
«هُمْ وَأَزْوَاجُهُمْ فِي ظِلَالٍ عَلَى الْأَرَائِكِ مُتَّكِئُونَ؛[۵] آنان و همسرانشان در زیر سایه هایی [آرام بخش] بر تخت هایی [آراسته چون حجله عروس] تکیه می زنند.»
در آیه دیگری فرشتگان برای مومنین استغفار کرده به صراحت از خداوند طلب میکنند که آنان را به بهشتی که وعده داده است، وارد کند:
«رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتي وَعَدْتَهُم؛[۶] پروردگارا! آنها را در باغهاى جاويدان بهشت كه به آنها وعده فرمودهاى وارد كن.»
مکانی بودن بهشت در روایات
در مورد مکانی بودن بهشت به روایات زیادی میتوان استناد کرد. یکی از بهترین روایات در این زمینه که به خوبی این موضوع را نشان میدهد روایتی از امام رضا علیهالسلام است:
«هروى گويد: از امام رضا عليه السّلام خواستم راجع به بهشت و جهنّم برايم توضيح دهد و بگويد كه آيا آنها خلق شدهاند یا نه؟
فرمود: آرى آنها خلق شدهاند و وجود دارند و رسول خدا داخل بهشت شده و به هنگام معراجش آتش جهنّم را ديده و از آن خبر داده است.»[7]
این روایت به صراحت بیان میکند که جهنم و بهشت مکانی است که قبل از قیامت ساخته شده و پیامبر در معراج داخل در بهشت شدهاند.
بنابراین این تصور که بهشت و جهنم تنها بالا رفتن آگاهی آدم و پیبردن به باطن اعمال خوب و بد خود آدمیست، تصوری باطل و اشتباه بوده و با آموزههای قرآن و اهل بیت علیهمالسلام سازگاری ندارد.
پینوشت
[۱] سوره مسد، آیه۳.
[۲] سوره همزه، آیه۴.
[۳] روضة الواعظین، ج۲، ص۵۰۶-507.
[۴] سوره هود، آیه۱۰۸.
[۵] سوره یس، آیه۵۶.
[۶] سوره غافر، آیه۸.
[۷] بحارالانوار، ج۸، ص۱۱۹.
عرفانهای نوظهوری که به تازگی در میان مردم به ویژه جوانان رواج و گسترش پیدا کرده و خود را نیز به دین اسلام منتسب میکنند، ادعا دارند بهشت و جهنم مکانی نیست که انسان وارد آنها بشود؛ بلکه نوعی تکامل آگاهی ذهنی و روانی بوده که انسان پس از مرگ نسبت به اعمال خوب و بد خود پیدا میکند. آیات و روایات اسلامی به صراحت خلاف این ادعا را نشان میدهند و بیان میکنند که این دو مکانی هستند که خداوند قبل از قیامت آنها را خلق کرده است.