علت مخفی بودن قبر مطهر امام علی علیه‌السلام

برخی ادعای این را دارند که دفن بدن مطهر امام علی علیه‌السلام به صورت شبانه، حاکی از تنفر مردم از حکومت امام و نیز حس انتقام بازماندگان کشته شدگان جنگ ها از ایشان بوده است. زیرا فرزندان امام می‌دانستند در صورت آشکار شدن قبر حضرت، احتمال جسارت و سوزاندن جسد ایشان از سوی معترضان وجود داشته است. این گروه، قبر کنونی حضرت را محل مدفن ایشان نمی دانند و آن را از داستان های ساختگی علامه مجلسی شمرده اند.

پاسخ به این شبهات را تحت دو عنوان مورد بحث و بررسی قرار می دهیم:

یک. علل دفن شبانه 
منابع تاریخی و روایی دو عامل را علت اصلی دفن شبانه بدن مطهر امام علی علیه السلام برای جلوگیری از جسارات احتمالی به بدن ایشان شمرده اند و در هیچ کدام از این منابع، از تنفر عمومی مردم از حکومت امام علی علیه السلام به عنوان علت دفن شبانه سخنی به میان نیامده است؛ و تنها از دشمنی امویان و خوارج به عنوان بزرگترین موانع حکومت امام و علل اصلی دفن شبانه برای جلوگیری از جسارات احتمالی به جنازه حضرت یاد شده است.

در ادامه این دو عامل مورد بررسی قرار می گیرد:

1. کینه توزی بنی امیه: شواهد تاریخی نشان می‌دهد دشمنی بنی امیه با امام به گونه ای بود که در قالب تبلیغات شدید، دستگاه امامت و چهره حضرت را منفور نشان دادند[1] و در بالای منابر لعن حضرت را رواج دادند.[2] این رواج لعن و ایجاد بدبینی، هشداری بود برای خاندان و فرزندان حضرت تا برای جلوگیری از هر تعرضی نسبت به بدن امام، دفن شبانه و مخفیانه را بهترین راه برای خاتمه دادن به تعرضات احتمالی جبهه اموی بدانند، هر چند این دفن مخفیانه از سوی خود امام علی علیه‌السلام وصیت شده بود[3] و یکی از فلسفه‌های وصیت حضرت به دفن شبانه جلوگیری از فتنه امویان و جسارت علیه دستگاه امامت بود؛ چنان که شیخ مفید بر این امر تصریح نموده است.

2. دشمنی خوارج: گروه دومی که احتمال جسارت به بدن مطهر امام از سوی آنان داده می‌شد خوارج بودند. از آن‌جایی که بیشتر اعضای این گروه، در جنگ نهروان به دست امام کشته شده بودند، کینه حضرت را در دل نگه داشته و سوگند خوردند تا تلافی این شکست را از وی بگیرند. از این رو در مرحله اول، نقشه ترور و شهادت وی را عملیاتی نمودند و در مرحله دوم، جسارت به بدن وی و نبش قبر ایشان را در دستور کار خود قرار دادند[4] چنان که برخی صاحب نظران معاصر نیز به خوبی به این امر دوم تصریح و آن را یکی از علل این دفن شبانه شمرده‌اند.

دو. نجف، مدفن امام علی علیه السلام
برخلاف ادعایی که شده و قبر کنونی امام را از داستان سرایی‌های علامه مجلسی شمرده اند، شیعه از گذشته تاکنون این قبر را مدفن امام علی علیه السلام شمرده و بر آن اجماع دارند. اربلی (م 664 ق) در کشف الغمه می نویسد: «تمام شیعیان اتفاق دارند که آن حضرت در غری (نجف کوفه) دفن شده و این مساله در میان شیعه معروف است و آن مکان را زیارت می‌کنند، دلیل اتفاق شیعه روایاتی است که از گذشتگان نقل شده و در میان راویان اخبار، امام معصوم نیز وجود دارد.»[5] دیلمی (726 ق) از علمای قرن هشتم سه دلیل برای اثبات قبر کنونی برای مدفن حضرت اقامه نموده است که خلاف ادعای مدعی را که آن را ساخته علامه مجلسی شمرده، اثبات می کند، این ادله عبارتند از:

الف) روایات متواتری که پیروان مذهب امامیه اثناعشریه از گذشته تا امروز از محل دفن حضرت علی علیه السلام نقل کرده‌اند؛
ب) اجماع شیعه؛
ج) اسرار، نشانه‌ها و معجزاتی که از مضجع شریف حضرت در همین مکان ظاهر شده است.[6]

بزرگان زیادی از شیعه و سنی نیز روایات مختلفی را از ائمه علیهم السلام درباره محل و مدفن امام نقل کرده اند که نشان می دهد قبر کنونی (نجف اشرف) مدفن حقیقی امام است؛ ابن قولویه، شیخ مفید، سید بن طاووس، ابوالفرج اصفهانی، ابن حزم اندلسی، ابن ابی الحدید معتزلی، ابن اثیر، ابن طقطقی، ابن صباغ مالکی، شهاب الدین خفاجی، ابن النرسی، و ... از جمله دانشمندانی هستند که قبر کنونی را مدفن امام شمرده اند.[7]

از جمع بندی سخنان نتیجه‌گیری می شود دفن شبانه امام علیه السلام بنابر وصیت حضرت و برای جلوگیری از جسارت های احتمالی از سوی امویان و خوارج به مدفن و جنازه ایشان بوده و بنابر اجماع شیعه و بیشتر دانشمندان بزرگ اهل سنت قبر کنونی همان مکان و مدفن اصلی دفن امام علی علیه السلام است.  

پی‌نوشت:
1. ابن ابی الحدید، نهج البلاغة، ج 4، ص 81.
2. طبرسی، عطاردی، زندگانی چهارده معصوم (ترجمه إعلام الورى بأعلام الهدى)، ص 298.
3. مفید، الارشاد، ج 1، ص 10.
4. سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 136 - 137.
5. اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج 2، ص 66، ناشر: دار الاضواء، ۱۴۰۵.
6. دیلمی، ارشاد القلوب، ج 2، ص 346.
7. موسسه ولی‌عصر، برگرفته از مقاله «آرامگاه امیرمؤمنان علیه‌السّلام در گذر تاریخ».