تمام محققان شیعه به پیروی از سیره ثابت متشرعان در طول تاریخ و همچنین تصریح موجود در حدیث مشهور ثقلین، قرآن کریم را یکی از منابع اصلی استنباط و برداشت احکام شریعت اسلامی معرفی کرده‌اند.
قرآن کریم کتاب زنده الهی، اصل و پایه شریعت اسلامی، معجزه خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله و ریسمان الهی تا روز قیامت است. مسلمانان از ابتدای نزول این کتاب مقدس از حفظ و پاسداری از آن کوشا بودند و این سیره تا امروز پایدار بوده چه آنکه هیچ مسلمانی در متواتر بودن متن قرآن تشکیک نمی‌کند. اما چگونگی بهره‌مندی از قرآن مجید توسط شیعیان سبب خرده‌گیری دشمنان اهل بیت علیهم السلام شده است.
گستردگی تعالیم قرآن
بر اساس باورهای شیعی، پیوند آیاتی از قرآن همانند «وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ؛[1] ما کتاب را بر تو فرو فرستادیم تا بیان‌گر همه چیز باشد» و بعضی از روایات، نشان‌گر همه جانبه بودن قرآن کریم در بیان مسائل گوناگون می‌باشد که البته هر کسی توان مراجعه به قرآن برای رسیدن به این هدف را نخواهد داشت، بلکه تنها رسول خدا و جانشینان ایشان علیهم السلام وارثان دانش بی‌نهایت خداوندی، قادرند غیر از مسائل فرعی و جزئی مرتبط با بایدها و نبایدها، سایر مسائل مرتبط با دانش‌های گوناگون که بشر بدان نیازمند است را برداشت کرده و مخاطبان خود را از این معارف سیراب سازند[2] چنانکه ژرف‌نگری در مفهوم واژه «تبیان» در آیه پیشین، نیز شاهد بر آن خواهد بود.[3]
عامل به قرآن یا حامل قرآن
روحيات ناپسند قوم یهود سبب شد كه قرآن به منظور آگاهى مسلمانان و بر حذر داشتن مؤمنان از اين گونه باورها و کردارها، به معرفى بیشتر آنان بپردازد؛ زیرا یهودیان نه تنها در مقابل دعوت پیامبران الهی و رهنمودهای آنان مقاومت نشان می‌دادند، بلکه در غیاب رهبران الهی نیز تعالیم کتاب آسمانی را به گونه‌ای نادرست تحریف و تفسیر می‌کردند.
تورات یکی از شواهد حقانیت دعوت پیامبر اکرم است که به آمدن آخرین پیامبر در آن بشارت داده شده اما یهود با انکار این مطلب به مخالفت حکم خدا پرداختند. این مساله و نادیده انگاری یهودیان نسبت به بعضی دیگر از احکام صحیح در تورات موجب گشت تا خداوند یهودیان را به الاغی تشبیه کند که بار کتاب بر پشت خود داشته ولی هیچ بهره‌ای از دانش آن کتاب‌ها ندارد؛ «مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ؛[4] كسانى كه مكلف به تورات شدند ولى حق آن را ادا نكردند، مانند درازگوشى هستند كه كتاب‌هايى حمل می‌كند، گروهى كه آيات خدا را انكار كردند مثال بدى دارند، و خداوند قوم ستمگر را هدايت نمیكند.» بنابراین ضروری است که مسلمانان بیش از آن که حامل قرآن کریم باشند، عامل به تعالیم آن باشند.
شیعیان و قرآن
اسلام مجموعه‌ای از باورها و کردارها است که هر مسلمان باید به آنها پایبند باشد. تمام محققان شیعه به پیروی از سیره ثابت متشرعان در طول تاریخ و همچنین تصریح موجود در حدیث مشهور ثقلین، قرآن کریم را یکی از منابع اصلی استنباط و برداشت احکام شریعت اسلامی معرفی کرده‌اند. امام صادق میزان و شاخص صحت احادیث اهل بیت را قرآن قرار داده و فرمودند:«كُلُّ حَدِيثٍ لَا يُوَافِقُ كِتَابَ اللَّهِ فَهُوَ زُخْرُفٌ؛[5] هر سخنى كه با قرآن هماهنگ نباشد، بىپايه است».
گرچه خواندن آیات مصحف شریف و البته سپردن آنها به حافظه و حتی قرائت آنها با صوت و لحن زیبا از مصادیق احترام و پاسداشت قرآن کریم قلمداد می‌شود و آثار دنیوی و اخروی نیز به همراه دارد، اما ناگفته پیداست که فهم صحیح آیات قرآن مجید و قرار گرفتن در زمره عاملان به آن، در رتبه بالاتر و از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشد؛ چه بسیار نامسلمانان و یا اسلام‌ستیزانی که آیات این کتاب مقدس و نورانی را حفظ کرده و هر روز تلاش می‌کنند تا ایراد و اشکالی بر محتوای آن وارد سازند ولی متاسفانه هیچ بهره‌ای از آن ندارند.
بی اعتنایی به امامت الهی در قرآن
با وجود اهمیت گسترده غیر شیعیان به پاسداشت ظاهری قرآن و حفظ آیات الهی، بی‌اعتنایی به مفاهیم عمیق آن به ویژه در مساله امامت و جانشینی پیامبر اعظم به وفور مشاهده می‌شود؛ در جای جای قرآن کریم به این نکته مهم اشاره شده که مردم در هیچ مساله‌ای از مسائل شریعت حق انتخاب ندارند[6] و نمونه‌هایی نیز از امت‌های پیشین ذکر شده که رهبر جامعه ایمانی، فقط با دستور خداوند تعیین شده است[7]، اما با این حال اکثریت مسلمانان که شاید به ظاهر قرآن به شدت اهمیت می‌دهند، در این مساله به انحراف کشیده شده‌اند.
رهیافت
شیعیان با پیروی از پیشوایان معصوم علیهم السلام و تاکید بر اهمیت تعالیم قرآن کریم، تعالیم این کتاب الهی را در وهله نخست، سرمشق زندگی مومنانه خویش قرار داده‌اند و در حد توان برای به حافظه سپردن آیات آن تلاش و کوشش می‌کنند.
پی نوشت
[1]. نحل/89.
[2]. ر.ک: صفار، بصائر الدرجات، ج1، ص: 128.
[3]. طبرسی، مجمع البيان، ج6، ص: 586 ؛ طباطبایی، الميزان، ج12، ص: 325.
[4]. جمعه/5.
[5]. کلینی، الكافي، ج1، ص: 69.
[6]. قصص/68.
[7]. بقره/247.
دشمنان اهل بیت علیهم السلام مدعی هستند که قرآن کریم در حوزه های علمیه شیعه مورد بی اعتنایی و کم توجهی قرار دارد، اما این مطلب واقعیت ندارد؛ زیرا آنچه که در گام نخست مهم است، عمل به تعالیم روح بخش قرآن است؛ نه صرف به حافظه سپردن آنها که در این صورت تشبیه قرآن از یهود بسان الاغ باربر، دچار مسلمانان خواهد شد. همچنین قرآن کریم در میان شیعیان و حوزه های شیعه مهمترین منبع برای استنباط و برداشت احکام شریعت قلمداد می شود.