از آنجا که ثروت و داراییهای هر ملتی به منزله ستون فقرات و مایه اصلی قوام آن است، سپردن این منابع به دست انسانهای نااهل و ناآگاه، نابودی و هلاکت جامعه را در پی خواهد داشت.
هر جامعهای برای بقای حیات خود و رهایی از وابستگی به دیگران، نیازمند کار و فعالیت اقتصادی است. فقر و نداری به شدت در روایات اهل بیت نهی شده و تبعات ناگواری برای آن بیان شده است. امام علی علیه السلام در بخشی از نامهی خود به محمد بن حنفیه میفرمایند: «یَا بُنَیَّ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَهٌ لِلدِّینِ مَدْهَشَهٌ لِلْعَقْلِ دَاعِیَةٌ لِلْمَقْتِ؛[۱] فرزندم! از فقر بر تو مىترسم در نتیجه از آن به خدا پناه ببر، چراكه فقر، هم دين انسان را ناقص مى كند و هم عقل را مشوش مى سازد و هم مردم را به او و او را به مردم بدبين مى كند.» فقر و نداری به قدری میتواند خطرآفرین و مسألهساز باشد که امام صادق علیهالسلام از فقر به خداوند پناه میبرند: «اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ اَلْفَقْرِ؛[۲] خدایا پناه میبرم به تو از شر فقر.»
از طرفی دیگر، ثروتمندی و غنا در روایات ما مورد تمجید و ستایش قرار گرفته است. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله بهترین یاور برای تقوا و پرهیزگاری را ثروتمندی معرفی میکنند. حضرت در این باره میفرمایند: «نِعْمَ اَلْعَوْنُ عَلَى تَقْوَى اَللَّهِ اَلْغِنَى؛[۳] ثروتمندى برای تقواى الهى بهترين ياور است.» البته باید توجه کنیم ثروت و مالی که به جای تقوا، انسان را به دنیا وابسته کند نه تنها مطلوب نیست؛ بلکه باعث هلاکت و گمراهی انسان میگردد. روایات بسیاری که در مذمت مال دنیا آمده بر همین مطلب دلالت دارد که ما در مقالهی دیگری این مسأله را توضیح دادهایم.[۴]
اما اگر انسان نگاهش به ثروت، نگاهی ابزاری باشد و آن را وسیلهای برای کسب رضایت الهی، آسایش خانواده و پیشرفت امت اسلامی قرار دهد، تلاش برای جمع پول و سرمایه، امری بسیار پسندیده به شمار میرود. جامعهای که افرادش دنیا را ترک کردهاند و تلاشی برای کسب روزی حلال ندارند بدون شک دچار مشکل میشود. قرآن درباره اهمیت سرمایههای مالی انسان و لزوم حفظ آن میفرمایند: «وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَآءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِيَامًا؛[۵] و اموالتان را كه خدا مايۀ قوام و برپايى [زندگى] شما قرار داده، به سبك مغزان ندهید.» در این آیه خداوند ثروت و مال را مایهی قوام زندگی معرفی میکند و از انسان میخواهد مراقب اموال و داراییهای خود باشد و آن را به هر کسی نسپارد. عدم برنامهریزی درست در زندگی و سپردن اموال به انسانهای کم خرد میتواند زندگی انسان را دچار مشکلات جدی کند و پیامدهایی که در احادیث گذشته نسبت به فقر بیان شد دامن انسان و خانوادهاش را بگیرد.
حضرت آیت الله جوادی آملی بر اساس این آیه و با توجه به معنای فقر در زبان عربی، مال و ثروت جامعه را در حکم ستون فقرات آن جامعه میدانند. ایشان در پیام خود خطاب به کنگره بینالمللی «اقتصاد، اشتغال و تولید در آیینه قرآن و عترت» مینویسد: «قرآن کریم از ملتی که جیبش خالی است و کیفش خالی است به عنوان فقیر یاد میکند. فقیر به معنای گدا نیست، این فعیل به معنای مفعول (نظیر قتیل به معنای مقتول) است لذا فقیر به آن ملتی میگویند که ستون فقراتش شکسته است زیرا عامل قیام، که ثروت است، آن را از دست داده و از او بهره صحیح نبرده است.»[۶] طبق بیان آیت الله جوادی آملی همان طور که هر انسانی باید نسبت به اموال شخصی خود حساس باشد هر شهروندی نیز باید نسبت به اموال عمومی مردم دقت و مواظبت داشته باشد و نیز ستون فقرات جامعه را به دست هر کسی ندهند. ملتی که به درستی از ستون فقرات خود حفاظت نکند، ملتی خموده، کسل و شکست خورده است که توانایی ایستادن و حرکت کردن را از دست داده است. سپردن سرمایهها و منابع عمومی به انسانهای کاربلد و غیرسفیه، میتواند تحرک و پویایی را برای جامعه به ارمغان آورده و آسیبهایی فقر را از بین ببرد.
پینوشت
[۱] نهجالبلاغه(صبحیصالح)، ص۵۳۱.
[۲] کافی(چاپ اسلامیة)، ج۴، ص۴۶۴.
[۳] کافی(چاپ اسلامیة)، ج۵، ص۷۱.
[۴] ستایش و نکوهش فقر در روایات.
[۵] سوره نساء، آیه۵.
[۶] قدس آنلاین
جامعهای که در تأمین هزینههای اولیه زندگی دچار مشکل باشد و با فقر و نداری دست و پنجه نرم کند، حرکت و پویایی ندارد. مال و ثروت در حکم ستون فقرات هر جامعهای و عامل قوام و پایداری آن به شمار میرود. سپردن منابع و داراییهای یک ملت به انسانهای ناآگاه میتواند خطرات فراوانی را برای جامعه در پی داشته باشد.