واقعه اصحاب فیل در زمان نزول قرآن هنوز در ذهن اهالی حجاز باقی بود و نسبت به آن هیچ تردیدی وجود نداشت؛ چراکه در غیر این صورت، قطعاً مخالفت ها و اعتراضاتی نسبت به اصل وقوع آن انجام می شد.
برخی قصه قرآنی اصحاب فیل را کپی برداری از افسانهها و اسطورههای قدیمی میپندارند. آنها در بیان علت این ادعا، بر عدم بیان جزئیات ماهیت اصحاب فیل و چرایی وقوع آن واقعه در قرآن اشاره میکنند. آنچه از این شبهه به ذهن متبادر میشود این است که آیا داستان اصحاب فیل در قرآن برگرفته از افسانههای قدیمی برای اثبات مقدمه نبوت پیامبرصلیاللهعلیهوآله بوده است؟
در پاسخ به این شبهه میگوییم:
1. آنچه در مورد اصحاب فیل گفته شده یک افسانه یا کپی برداری از اسطورههای قدیمی نیست، بلکه یک واقعیّت تاریخى مسلّم است که حتّى مشرکان عرب و بت پرستان مکه نیز آن را قبول داشتند و لذا پس از آن که قرآن مجید سرگذشت آنها را در سوره فیل بیان کرد هیچ یک از مشرکان عرب آن را انکار نکردند. بنابراین در وقوع این حادثه هیچ تردیدی نیست و اگر چنین نبود بدون تردید قریش و مشرکان مکه آن را انکار مى کردند؛ در حالی که حتی یمنى هاى مقیم یمن و حجاز آن را هرگز انکار ننمودند و نیز اهالى حبشه که به صورت غلام و کارگر در مکه زندگى مى کردند، هیچ اعتراضى به این داستان اظهار نداشتند و همکارى پادشاه حبشه با پیامبرصلى الله علیه وآله در جریان مهاجرت مسلمانان به حبشه نیز مؤیّد صحّت این داستان است.[1]
2. داستان اصحاب فیل، طبق نقل مشهور در حدود 23 سال قبل از تولد پیامبرصلیاللهعلیهوآله واقع شده است ولی برخی 40 سال را بیان کردهاند؛[2] از اینرو اگر نگاه عادی هم به داستان مذکور شود، نباید این قصه را خرافه یا افسانه و یا اسطورهای قدیمی تلقی نمود؛ چراکه وقتی این سوره بر پیامبرصلیاللهعلیهوآله نازل شد، هنوز شاهدان این حادثه در قید حیات بودند و این قصه در حافظه مردمان مکه مانده بود و لذا خرافه بودن این داستان یا کپیبرداری آن از اسطورههای قدیمی قابل قبول نیست.
3. برخلاف ادعایی که مدعی مبنی بر عدم بیان سوره فیل از ماهیت اصحاب فیل و چرایی واقع آن حادثه بیان نموده، باید گفت قرآن به برخی از جزئیات مانند چگونگی نابودی سپاه ابرهه با پرندگان ابابیل و سنگهای سجیل، ماهیت سپاه که با پیلان آمدند، نقشه و مکر آنها و... اشاره کرده است؛ هرچند روش قرآن، بیان جزئیات حوادث نیست بلکه ملاک قرآن در نقل حوادث بیان کلیات است و بیان جزئیات آن به عهده معصوم است. بنابراین، قرآن با وجود اشارهاى مختصر به این ماجرا، به جزئیات و چگونگى نابود شدن و حتى به ابزار و سلاح نابودکننده آن سپاه نیز پرداخته است.
4. مدعی برای اثبات کلام خود مبنی بر افسانه بودن داستان اصحاب فیل، آن را با حوادث کعبه در عصر ابن زبیر و حجاج مقایسه نموده است، بدین گونه که در قصه اصحاب فیل، خداوند ابرهه را به سبب حمله به خانه خود نابود میکند اما حجاج را که به خانه خدا حمله نمود نابود نمیکند؟ بدون تردید مقایسه اصحاب فیل با قصههای ابن زبیر، حجاج و قرامطه و مانند آن که کعبه مورد تعرض و آسیب آنها به وسیله منجنیق قرار گرفت، اشتباه و قیاسی مع الفارق است؛ زیرا در ماجرای حمله حجاج قصد نابودی کعبه و عبادت در آن نبود و تنها هدف، تسلط بر ستمگری همچون خود او بود، در حالی است که در قصه اصحاب فیل، ابرهه قصد داشت قبله حنفا را ویران نموده و اقبال مردم را به عبادتگاهی که در یمن ساخته بودند، متمایل نماید.[3]
پینوشت:
1. حسن فراهانى، پژوهشی تاریخی در ماجرای اصحاب فیل، معرفت، 1380، ش 40.
2. تئودور نولدکه، تاریخ ایرانیان و عرب ها در زمان ساسانیان، ترجمه: عباس زریاب خوئی، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، ص 340.
3. جوادی آملی، جرعه ای از صهبای حج، ولايت روح حج، انتشارات مؤسسه اسراء، ص 49.
قصه اصحاب فیل، یکی از قصههای زیبای قرآنی است که درسهای بزرگی برای جوامع بشری به ویژه جبهه کفر به دنبال دارد. برخی این داستان را برگرفته از اسطورههای قدیمی میدانند که مورخان برای نشانههای نبوت قبل از پیامبرصلیاللهعلیهوآله در منابع خود بازتاب دادهاند. افسانهنگاری داستان اصحاب فیل در قرآن دیدگاه مستشرقانی است که میخواهند در حقانیت قرآن و سال تولد پیامبر در عامل الفیل تردید کنند.