شیعیان با توسل و گفتن یا علی و یا حسین و...، هرگز مشرک نمی‌شوند؛ زیرا اهل بیت را مستقل ندانسته و به انگیزه الوهیت، یا ربوبیت و عبادت صدا نمی‌زنند.
یکی از شبهاتی که به طور معمول برخی از روشنفکران به آن دامن می‌زنند و آن را دست‌آویزی برای کنار زدن توسل به اهل بیت علیهم السلام، قرار داده‌اند «شرک» است. اینان توهم کردند که گفتن یا علی، یا حسین، یا مهدی... به جای یا الله، شرک است و گوینده آن جهنمی خواهد بود، غافل از اینکه شرک علاوه بر تعریف، مراتبی دارد که مشخص شدن آن بایسته است.
مفهوم شناسی شرک
شرک، در مقابل توحید، به معنای قائل شدن کسی یا چیزی در کنار خدا در اموری که مخصوص به اوست، می‌باشد؛ اموری مانند: الوهیت، پرستش و تدبیر شئون آفریدگان.[1] در قرآن کریم این شرک، ظلم عظیم شمرده شده[2] و اگر کسی از آن توبه نکند هرگز بخشیده نمی‌شود.[3] پس اگر انسانی، چیزی یا کسی را بخواند به انگیزه الوهیت و پرستش و یا با این اعتقاد که تدبیر آفریدگان، بالذات به دست اوست، مشرک خواهد بود. نکته دیگر اینکه همان‌گونه که توحید دارای مراتب است، شرک نیز مراتبی در ذات، خالقیت، عبادت و در ربوبیت و... دارد. به طور کلی بیشتر مشکل این گونه افراد، شرک در پرستش و ربوبیت است، اینان تصور کرده‌اند، گفتن «یا علی» و توسل به اهل بیت علیهم السلام، نوعی عبادت اهل بیت علیهم السلام محسوب می‌شود.
شرک نبودن توسل و خواندن امامان
با توجه به آنچه گذشت، خواندن امامان و یا علی، یا حسین و... گفتن و همچنین توسل به آنها هرگز شرک نخواهد بود؛ زیرا هیچ کدام از شئون الوهیت، پرستش و تدبیر آفریدگان [به طور مستقل] که مخصوص خداست، به اهل بیت علیهم السلام داده نمی‌شود، حتی انگیزه آن نیز وجود ندارد و گرنه هر گونه خواندنی را باید شرک دانست؛ زیرا انسان در طول شبانه روز صدها بار فرزندان، پدر یا مادر و... را صدا می‌کند! به یقین نمی‌توان گفت که این صدا زدن‌ها و کمک خواستن‌ها شرک است.
اهل بیت علیهم السلام از مصادیق وسیله در قرآن
از سویی دیگر یکی از سنت‌های الهی مورد اشاره در قرآن کریم، داشتن وسیله در پیشگاه الهی است؛ چنان که می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَة؛[4] ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست‌آویز و وسیله‌ای برای تقرّب به سوی او بجویید.» وسیله، چیزی است که انسان را به دیگری نزدیک می‌کند.[5] پس وسیله معنای وسیعی دارد و هر چیزی که در پیشگاه الهی از تقرب و جایگاهی برخوردار باشد را شامل می‌شود.
پیامبر، وسیله تقرب به خدا
قرآن کریم به صراحت پیامبر را وسیله‌ای برای آمرزش گناهان قرار داده است: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحيما؛[6] و اگر آنان هنگامی که [با ارتکاب گناه] به خود ستم کردند، نزد تو می‌آمدند و از خدا آمرزش می‌خواستند و پیامبر هم برای آنان طلب آمرزش می‌کرد، به یقین خدا را بسیار توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.» در واقع گناهکاران و منافقین به خاطر اینکه پیامبر را واسطه قرار نمی‌دهند و توسل به او پیدا نمی‌کنند، مورد توبیخ خدا قرار می‌گیرند.
بخاری، توسل خلیفه دوم به عموی پیامبر در زمان قحطی را چنین نقل کرده است که وی چنین دعا کرد: «اللّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيكَ بِنَبِيِّنا وَ تَسقِينَا وَ إنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسقِنَا؛[7] خداوندا ما به پيامبر خود متوسّل مىشديم و تو باران براى ما مى فرستادى، الآن متوسّل به عموى پيغمبرمان مىشويم، باران براى ما بفرست.» وقتی به عموی پیامبر توسل بی‌اشکال است، به طریق اولی به امیرالمومنین و فرزندانش که مورد ستایش و سفارش پیامبر بوده و اهل بیت اویند، بی‌اشکال خواهد بود. پس بحث توسل و گفتن «یا علی» و... اگر به انگیزه الوهیت، پرستش و تدبیر امور به شکل استقلال نباشد نه تنها اشکالی ندارد بلکه مورد تأکید آموزه‌های دین است.
پی نوشت
[1]. رک، مرزهای توحید و شرک در قرآن، سبحانی، صص47-50.
[2]. سوره لقمان، آیه13.
[3]. سوره نساء، آیه48.
[4]. سوره مائده، آیه35.
[5]. لسان العرب، ابن منظور، ج11، ص725.
[6]. سوره نساء، آیه64.
[7]. صحیح بخاری، ج2، ص27.
برخی گفتن یا علی، یا حسین و... را شرک دانسته و گوینده آن را جهنمی می‌دانند، غافل از اینکه هرگز انگیزه گویندگان، الوهیت، ربوبیت و تدبیر آفریدگان به طور مستقل نیست؛ بلکه آنها را واسطه‌ای بین خود و خدا قرار می‌دهند.