پیامبر و ائمه اطهار علیهم‌السلام به خاطر ولایت که خداوند به آنان اعطاء نموده است حق دارند در تمام ابعاد زندگی انسان‌ها دخالت کرده و بر خلاف میل افراد در زندگی آنان اعمال نظر کنند.
خداوند رَبّ و پروردگار آدمیان است و حق ولایت و سرپرستی ذاتی بر تمام انسان‌ها را دارد. هر کس ولایت خداوند را انکار کند از دایره دین اسلام خارج شده است.
بر اساس عقیده قطعی مسلمانان خداوند حق دارد بر تمام شئون زندگی انسان‌ها اعم از فردی، اجتماعی، سیاسی، ظاهری، باطنی، دنیوی و اخروی تصرف و نظارت داشته باشد.
همانطور که یک پدر بر خلاف میل کودکش برای او تصمیم می‌گیرد و می‌تواند او را به کاری مجبور کند؛ پروردگار عالم نیز به نحو ذاتی این حق را دارد که برای انسان‌ها تصمیم گیری کند.
از همین رو نیز خداوند برای انسان‌ها قوانین و احکام مشخصی را تعیین فرموده و بر تمام انسان‌ها ضروری و واجب است که براساس دستورات و برنامه‌های الهی عمل کنند.
یک جامعه انسانی حق ندارد برخلاف دستور خداوند، کسی را به عنوان حاکم جامعه انتخاب کنند یا بر خلاف دستورات خداوند با کسی ازدواج کرده یا خرید و فروشی انجام دهد. همه اعمال و رفتار انسان باید تحت قوانین الهی صورت گیرد.
اعطای ولایت به پیامبر و ائمه علیهم‌السلام
خداوند حق ولایت خود را به پیامبر و ائمه اطهار علیهم‌السلام بخشیده است. از آیات متعدد قرآن می‌توان این مضمون را برداشت کرد. خداوند در آیه ۵۵ سوره مائده می‌فرماید:
«إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ؛[۱] سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آنها كه ايمان آورده اند؛ همان‌ها كه نماز را برپا مى دارند، و در حال ركوع، زكات مى دهند.»
این آیه که در شأن پیامبر و امیرالمومنین علیهماالسلام نازل شده است به صراحت ولایت رسول الله و امام علی را در کنار ولایت خداوند ذکر می‌کند.[۲] همانگونه که خداوند حق تصرف مادی و معنوی در تمام شئون زندگی مومنان را دارد ائمه علیهم‌السلام نیز ولایت و حق تصرف در تمام ابعاد زندگی مومنان را دارند.
در آیه دیگری خداوند به صراحت نسبت به ولایت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:
«النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؛[۳] پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است (ارادۀ پيامبر دربارۀ تصرف در جان و مال آنها بر ارادۀ خودشان مقدم است)»
در این آیه قرآن بیان می‌کند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از تمام مومنین نسبت به خودشان سزاواتر است. این اولی و سزاوار بودن قید خاصی ندارد و شامل تمام تصرفات و اختیارات انسانی می‌شود. پیامبر این حق را دارد که تصمیم و اراده‌ی افراد چه در ساحت زندگی شخصی و چه در ساحت زندگی اجتماعی را ملغی کرده و حکم جدید صادر کند.
در سوره احزاب آیه ۳۶ می‌خوانیم:
«وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا؛[۴] هيچ مرد و زن با ايمانى حق ندارد هنگامى كه خدا و پيامبرش امرى را لازم بدانند، اختيارى (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر كس نافرمانى خدا و رسولش را كند، به گمراهى آشكارى گرفتار شده است!»
این آیه نیز به خوبی نشان می‌دهد براساس دین اسلام هیچ مومنی حق ندارد؛ خلاف آنچه خدا و پیامبرش مصلحت می‌دانند، انتخابی داشته باشد. در پایان آیه نیز خداوند کسانی که خلاف دستور پیامبر عمل می‌کنند گرفتار ضلالت و گمراهی معرفی می‌کند.
ولایت ائمه ولایت حکمت و مصلحت
ولایت ائمه علیهم‌السلام به معنای حکمرانی و استبداد یک فرد بر اساس میل و خواسته شخصی‌اش نیست؛ اولیای الهی از آن جهت ولایت دارند که دارای عصمت هستند و هرگز براساس میل شخصی سخن نمی‌گویند. خداوند نسبت به پیامبر می‌فرماید:
«وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ؛[۵] و از روى هوا و هوس سخن نمى‌گويد.»
بنابراین ولایت معصومان نه ولایت میل شخصی افراد، بلکه ولایتِ حکمت و مصلحت است. عصمت ائمه علیهم‌السلام اقتضاء دارد که همواره خیر و صلاح افراد و جامعه را در نظر گرفته شده و براساس آن حکم داده شود.
تحقق ولایت معصومان در گرو پذیرش مردم
گرچه خداوند حقِ ولایت و تصرف را برای پیامبر و ائمه علیهم‌السلام قرار داده است؛ اما تا زمانی که مردم نخواهند و حکم الهی را نپذیرند، این ولایت در جامعه تحقق پیدا نمی‌کند. در حقیقت سزاوار بودن به تصرف حقی است که خداوند به اهل بیت بخشیده؛ اما ممکن است مردم این حق را کتمان کرده و بر خلاف دستور خداوند عمل کنند.
بنابراین ولایت برای معصوم ثابت است هرچند مردم آن را نپذیرند و نخواهند در مسیر آن قدم بردارند.
نتیجه
گرچه تحقق ولایت پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام در جامعه وابسته به اقبال و پذیرش مردم است؛ اما خداوند ولایت خودش را به ائمه و پیامبر بخشیده است و بر مسلمانان واجب است که این حق را پذیرفته و به آن باور داشته باشند.
پی‌نوشت:
[۱] سوره مائده، آیه۵۵.
[۲] تفسیر نمونه، ج۴، ص۴۲۴.
[۳] سوره احزاب، آیه۶.
[۴] سوره احزاب، آیه۳۶.
[۵] سوره نجم، آیه۳.
خداوند حق ولایت و تصرف ذاتی خود بر تمام ابعاد زندگی انسان اعم از فردی و اجتماعی، باطنی و ظاهری، اخروی و دنیوی را به پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام بخشیده است. بر مسلمانان واجب و لازم است که به این حق باور داشته و به آن اعتقاد پیدا کنند.