یکی از مهم ترین راه کارهای پیش روی روسیه برای مقابله با طرح گسترش ناتو، بسط وتوسعه همکاری سیاسی، نظامی و اقتصادی با کشورهایی است که به اصطلاح در خارج از بلوک غرب قرار داشته و از نظم نوین بین المللی راضی نمی باشند.
پس از فروپاشی شوروی در سال 1990 یکی از مسائلی که به دغدغه‌ای برای کشورهای اروپای غربی و آمریکا تبدیل شد، کشورهای اروپای شرقی بودند که تا آن زمان عضو پیمان ورشو بودند.
نیاز بود که این کشورها به اردوگاه غرب آورده شوند؛ به طوری که تحت هیچ شرایطی در آینده مجدداً نتوانند هم پیمان روسیه شوند. بنابراین مسأله گسترش ناتو به شرق از همان زمان دنبال می‌شود. روسیه نیز همیشه گسترش ناتو به شرق را غیر ضروری دانسته و آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند.
این دو نگرش درحدود دو دهه است که رودرروی هم قرار دارند و البته کفه ترازو به سود غربی‌هاست؛ زیرا تا کنون 9 کشور از اروپای شرقی و3 کشور که زمانی بخشی از خاک شوروی بودند (لیتوانی، لتونی و استونی) به عضویت ناتو درآمده‌اند.
سیاست خارجی روسیه در برابر سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) عمدتاً تحت الشعاع اقدام این سازمان در باز کردن درهای عضویت خود به روی کشورهای اروپایی شرقی می‌باشد. اگر چه از ابتدای دهه 1990، زمزمه‌های گسترش ناتو به سمت شرق آغاز گردید، لیکن از سال 1994 به بعد بود که به تدریج به یک مسئله و نگرانی در سیاست خارجی روسیه تبدیل شد.
روابط روسیه با ناتو از فراز و نشیب‌ها و ابهامات بسیار برخوردار است. علت نوسانی بودن این روابط نیز آن است که اصولاً سیاست خارجی روسیه در برابر ناتو تابعی از مناسبات این کشور با ایالات متحده آمریکا و دول اروپایی غربی بوده است.
از دلایل مهم مخالفت روسیه با گسترش ناتو به شرق، از بین رفتن مناطق حائل و هم‌مرزی این کشور بزرگ با ناتو است. بیشتر کشورهایی که خواستار عضویت در ناتو هستند را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: 1ـ کشورهای اروپایی شرقی(خارج دور) 2- جمهوری‌های بالتیک 3- جمهوری‌های خارج نزدیک.
در میان سه دسته کشورهای نامبرده، جمهوری‌های بالتیک و خارج نزدیک، از اهمیت بالای ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی برای روسیه برخوردار هستند. علت اصلی نیز آن است که این کشورها در برابر گسترش ناتو به شرق، به عنوان منطقه حائل روسیه به شمار می‌آیند.
این کشورها، جزئی از اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شدند و روسیه هم چنان مایل است که نفوذ سیاسی خود را بر این کشورها ادامه دهد. روسیه نمی‌تواند نظاره گر حضور ناتو در کشورهایی باشد که با منافع و امنیت ملی این کشور گره خورده‌اند. همچنین روسیه، حفظ ثبات و امنیت کشورهای یاد شده را برای تأمین ثبات و امنیت خود امری ضروری تلقی می‌کند و خواستار ایجاد ثبات در این مناطق است. مسکو بر این باور است که از بین رفتن مناطق حائل، موجب بر هم خوردن ثبات و تعادل نیروها، تشدید خطر نظامی و عامل حمله ناگهانی خواهد بود. به واقع باید اذعان داشت که روسیه راه کارهایی هرچند محدود را برای مقابله با توسعه ناتو به سوی شرق در مقابل خود داشته که در صورت اجرای صحیح، به مراتب نفع بیشتری از جنگ و نزاع داشته باشد.
در این قسمت به مهمترین راهکار روسیه در مخالفت با گسترش ناتو، که عبارت است از تقویت همکاری با کشورهای مخالف غرب، اشاره خواهد شد.
یکی از مهمترین راه‌کارهای پیش روی روسیه برای مقابله با طرح گسترش ناتو، بسط و توسعه همکاری‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی با کشورهایی است که به اصطلاح در خارج از بلوک غرب قرار داشته و از نظم نوین بین‌المللی راضی نمی‌باشند. مهمترین کشور این گروه چین است، که از جایگاه والایی درسیاست‌های ضد ناتوی روسیه برخوردار است.
به دنبال ایجاد تعدیلاتی در سیاست خارجی روسیه، جایگاه چین در نگرش به شرقِ سیاست خارجی روسیه، اهمیت به سزایی دارد. دو کشور به سرعت در خصوص مرزهای مشترک به توافق دست یافته و عامل اصلی بی‌ثباتی که سال‌ها بر روابط این دو کشور سایه افکنده بود را حذف کردند و نهایتاً دو کشور برای ایجاد ائتلاف استراتژیک اعلام آمادگی نمودند.
همچنین مقامات دو کشور، ضمن مخالفت با تلاش برخی کشورها برای ایجاد نظام تک قطبی، بر چند قطبی بودن نظام آتیِ بین‌المللی تأکید کردند. موضوع مخالفت با گسترش ناتو بارها ازجانب چینی‌ها محکوم شده واین کشور، گسترش ناتو را برنامه جدید غرب برای جلوگیری از ظهور قدرت جهانی چین تلقی کرده‌است که قرار است توسط آمریکا طراحی و به اجرا گذاشته شود.
همچنین به باور تحلیل‌گران خط مشی آمریکا درخصوص گسترش ناتو به شرق، مسکو را در شرایطی قرار داده که گسترش همکاری استراتژیک با ایران و هند را در سر بپروراند؛همان طور که در این رابطه الکساندرشوخین معاون اول اسبق دومای روسیه تأکید کرد که اگر ناتو قصد هم مرز شدن با روسیه را داشته باشد، و یا سلاح هسته ای در خاک کشورهای شرق اروپا مستقر نماید، این کشور دست به اتحاد استراتژیک با بلاروس زده و همگرایی و روابط استراتژیک با ایران، هند و چین را نیز تقویت خواهد کرد.