پیروی از اهل بیت علیهم‌السلام بر هر مسلمانی واجب است. در قرآن، اطاعت پیامبر و اولوالامر در ردیف اطاعت خداوند آمده است و مراد از اولوالامر در روایات، ائمه علیهم‌السلام هستند.
قرآن کریم بر لزوم اطاعت از رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله تصریح دارد: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛[1] آنچه را پیامبر برای شما آورده، بگيريد و از آنچه شما را نهى كرده، بازایستید.»
همچنین در جای دیگر می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِى الأَمْرِ مِنْکُمْ؛[2] ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خدا اطاعت کنید و از رسول و اولوالامر خویش فرمان برید.» خداوند متعال در این آیه به اطاعت مطلق از حضرت رسول و اولوالامر که براساس روایات نبوی همان امامان معصوم هستند، امر کرده است.
بر این اساس، برای روشن نمودن مصداق اولوالامر، از کلام نورانی حضرت رسول صلی‌الله علیه و آله که در روایات فراوانی از منابع شیعی و سنی نقل شده است بهره می‌بریم. پیامبر اسلام در پاسخ به پرسش اصحاب خویش در باب تعیین مصادیق اولوالامر در این آیه‌ی شریفه، امامان دوازده‌گانه را معرفی کرده‌اند. ایشان در پاسخ به جابربن‌عبدالله انصاری فرموده‌اند:
«ای جابر، اینان جانشینان من و پیشوایان مسلمانان پس از من هستند. نخستین آنان علیبنابیطالب است و پس از او حسن و سپس حسین و علی‌بن‌حسین و محمد‌بن‌علی که در تورات به نام باقر معروف است و تو به زودی او را خواهی دید. وقتی او را دیدی، سلام مرا به وی برسان. پس از او جعفر‌بن‌محمد صادق است و سپس موسی‌بن‌جعفر و علی‌بن‌موسی و محمد‌بن‌علی و علی‌بن‌محمد و حسن‌بن‌علی و در آخر همنام و هم کنیه‌ی من؛ حجت خداوند روی زمین.»[3]
روایاتی در مورد وجوب نبودن اطاعت از امام
از سوی دیگر در برخی روایات، عباراتی وجود دارد که خلاف این مطلب را می‌رساند و دلالت بر لازم نبودن اطاعت از شخص معصوم علیه‌السلام دارد.
از باب نمونه در روایتی در اصول کافی آمده است که امام در پاسخ به دو نفر زیدی مذهب که از ایشان پرسیدند آیا در میان شما، امام مفترض الطاعه هست؟ فرمودند: نه. آن دو شخص به حضرت عرض كردند كه مردمان موثقی از شما به ما خبر داده‌اند كه شما اقرار به وجود امام مفترض الطاعه در آل محمد صلی‌الله علیه و آله دارید؟ امام عصبانی شد و فرمود: من آن‌ها را چنين فرمانی ندادم.[4]
از این رو لازم است وجه تنافی این دسته از روایات با واجب بودن اطاعت از معصومین علیهم‌السلام که بیان شد، مشخص شود.
نقد و بررسی روایت
در نقد و بررسی چنین روایاتی، پیش از هر چیز لازم است متن آن روایت مخالف با آیات قرآن نباشد؛ چراکه قرآن کریم منبع اصلی دین بوده و هر محتوایی که مخالفت قطعی با آن داشته باشد، مورد پذیرش نیست. نکته‌ی قابل توجه این است که این روایت با آیاتی مبنی بر اطاعت مطلق از امام معصوم که در بالا اشاره شد و روایات دیگری که دلالت بر وجوب اطاعت از امام دارند، در ظاهر سازگار نیست.
همچنین علامه مجلسی و ملاصالح مازندرانی –هر دو از شرح دهندگان اصول کافی هستند- در شرح بر این حدیث فرموده‌اند که این حدیث در مقام «تقیه» یا «توریه» بیان شده است.[5]
در واقع در این روایت به نظر می‌رسد مقصود دو نفر زیدی مذهب از سؤال اولشان، اثبات امامت زيد بن على علیهماالسلام بوده است و از این‌رو امام در پاسخ فرمودند: نه و این پاسخ یعنی امامى كه مقصود شماست، در ميان ما نيست.
با توجه به ادله عقلی و نقلی که اطاعت از معصوم را به اثبات می‌رساند می‌توان نتیجه گرفت مواردی که در ظاهر با این آموزه قطعی سازگاری ندارند، باید از جهت سندی و دلالی مورد پژوهش و بررسی قرار گیرند.
پی‌نوشت
[1] حشر، آیه7.
[2] نساء، آیه52.
[3] شیخ حر عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج2، باب9، فصل 6، ص74، ح212؛ قندوزی، ینابیع الموده، ص494ـ495؛ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج1، ص189ـ195.
[4] اصول کافی، ج1، کتاب الحجة، باب ما عند الأئمة من سلاح رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله و متاعه، حدیث اول.
[5] علامه مجلسی، مرآة العقول، ج3، ص41 و ملاصالح مازندراني، شرح أصول الكافي، ج5، ص323.
خداوند در قرآن اطاعت از معصومین علیهم‌السلام را بر مردم واجب کرده است. آیه «اولی‌الامر» به‌صراحت، اطاعت اولی‌الامر را مقرون به اطاعت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نموده است و مراد از اولی‌الامر در روایات شیعه و سنی، امامان دوازده‌گانه شیعه هستند.