احکام اسلام جامع و کامل تدوین یافته است. از جمله نکات درست قوانین اسلامی توجه به حفظ انسان از آسیبهای جدی است. بر اساس دین اسلام، مسلمان اجازه دارد که در موارد وجود ضرر قابل توجه، به حکم اسلام، عمل نکرده و خود را در برابر آسیب حفظ کند.
دشمنان اسلام تمام تلاششان را میکنند که از راههای گوناگون به دین اسلام ضربه بزنند. مخالفان دین خداوند، شبهات خود را در ابعاد گوناگونی مطرح میکنند؛ گاهی مبانی اعتقادی اسلام همانند خداشناسی، پیامبرشناسی و امام شناسی را زیر سوال میبرند.
گاهی به تاریخ اسلام حمله کرده و به سیره و رفتار پیامبر و امامان معصوم علیهمالسلام ایراد وارد میکنند. در حقیقت دشمنان با تمام قوا در تلاشند تا مسلمانان و به ویژه شیعیان را نسبت به دین اسلام بدبین کنند.
حمله به احکام و دستورات انسان ساز اسلامی از جمله برنامههایی است که ارتش سایبری دشمن در دستور کار خود قرار داده است. آنها با بیان اشتباه احکام، به عقلانیت اسلام شبهه وارد میکنند.
احکام آب در اسلام
در احکام اسلام، آب تقسیمات گوناگونی دارد و خداوند برای هر کدام حکم جداگانهای تشریع نموده است. آب راکد به دو دسته آب کُرّ و آب قلیل تقسیم میشود. طبق نظر مراجع آب کُرّ، آبی است که حجم آن در حدود ۳۸۴ لیتر باشد و به حجم کمتر از آن آب قلیل گفته میشود.
بر اساس حکم اسلام اگر شیء نجس به آب قلیل برخورد کند، آن آب نجس میشود؛ اما آب کر به صرف برخورد شیء نجس با آن، نجس نمیشود؛ بلکه برای نجاست آب کر باید رنگ، بو یا طعم آن تغییر کند.[۱]
شبهه دشمنان به حکم آب کر و قلیل
دشمنان با سوء استفاده از دستور خداوند در مورد آب قلیل و کر، فرضی را مطرح میکنند که عمل به آن بر خلاف حکم عقل است.
فرض کنید در یک بیابان رها شدهاید و دو ظرف آب در کنار شماست یکی آب کر میباشد و دیگری آب قلیل. حال اگر سگی به سمت این دو ظرف آمده و از ظرف آب قلیل مقداری آب بنوشد، آن آب نجس شده و خوردن آب نجس حرام است. همچنین فرض کنید آن سگ مقداری در ظرف آب کر ادرار میکند، تا زمانی که رنگ، بو یا طعم آن تغییر نکند، آن آب پاک بوده و خوردن آن حلال است.
شبهه کننده میگوید طبق این فرض یک مسلمان باید از ظرف دوم که نجس نشده آب بنوشد و خوردن ظرف آب قلیلی که سگ از آن آب خورده، حرام است؛ در حالی که هیچ عاقلی ظرفی که سگ در آن ادرار کرده بر ظرفی که سگ از آن آب نوشیده، ترجیح نمیدهد و این حکم اسلام به طور کامل خلاف عقل و برای انسان مضر است.
پاسخ به شبهه
در پاسخ به این شبهه میگوییم؛ اسلام هرگز مسلمانان را به کاری که باعث ضرر رساندن به آنان میشود، امر نمیکند. در این فرض اگر خوردن آب کر باعث آسیب رسیدن به بدن میشود، نوشیدن آن حرام است و خداوند به انسان اجازه داده است که بین انجام عمل حرام و انجام کار مضر، کار حرام را انتخاب کند.
در اینجا خوردن آب قلیل به خاطر نجاست حرام و خوردن آب کر مضر است. بر مسلمان واجب است که از آب نجس بنوشد، هر چند خوردن آب نجس حرام باشد. چرا که در اسلام هیچ حکم ضرری وجود ندارد و در شرایط اضطرار انسان میتواند برای حفظ جان و عدم رساندن ضرر سنگین به خود، مرتکب عمل حرام شود و در حقیقت حکم حرمت از فعل حرام، تبدیل به حکم جایز میشود.
البته باید توجه کنیم ضرری که در اینجا مقصود است ضرر جدی و قابل اعتنا میباشد. گاهی فرد با کوچکترین آسیبی، میتواند از انجام فعل حرام دوری کند؛ اما اگر ضرر، متوجه جان انسان باشد یا به شخص آسیب جدی وارد شود مثلا یکی از اعضای بدن او قطع شود یا به صورت جدی مسموم و بیمار شود، در این فروض، اجتناب از آن ضرر واجب است.
حکم اجتناب از ضرر در تمام احکام اسلامی جریان دارد به عنوان مثال وقتی وضو گرفتن برای شخص ضرر دارد شارع میگوید: بر آن فرد واجب است که به جای وضو، تیمم کند.[۲]
نتیجه
با توجه به توضیحاتی که دادیم مشخص گردید در اسلام هیچ گاه حکم ضرری وجود ندارد؛ بنابراین اگر انسان مسلمان در شرایطی قرار بگیرد که بین انجام عمل حرام و کار مضر، مجبور شود یکی را انتخاب کند؛ اسلام از او میخواهد از عملی که ضرر قابل اعتنا و هنگفتی دارد اجتناب کرده و عمل حرام را انجام دهد. البته در حقیقت انجام آن عمل حرام در صورت ضرر، از نظر اسلام، عملی جایز، تلقی میشود.
این دستور اسلام نشان میدهد برخلاف تبلیغات منفی دشمنان، برنامه و دستور خداوند به طور کامل بر اساس عقلانیت و حکمت نوشته شده است. گرچه ممکن است فلسفه برخی از احکام برای ما روشن نباشد؛ اما بدون شک در اسلام هیچ حکمی که مخالفت قطعی با عقل سالم داشته باشد، وجود ندارد.
پینوشت
[۱] رسالهی آموزشی، ج۱، ص۳۹ ـ ۴۳.
[۲] اصطلاحات اصول، ص۲۰۳.
دین اسلام کاملترین برنامهای است که برای سعادت بشر از سوی خداوند متعال فرستاده شده است. در این برنامه تمام آن چه که یک انسان برای سعادت اخروی و دنیوی نیاز دارد، آمده است. یکی از نکات مثبت در این برنامه توجه به حفظ انسان از ضررهای جدی میباشد. احکام اسلام به گونهای تدوین یافته که ضرر قابل اعتنایی متوجه انسان نشود.