در برخی روایات احادیثی پیرامون خلقت نوری حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بیان شده که در نگاه اول باور و پذیرش آن‌ها مشکل به نظر می‌آید. باید دقت کنیم گرچه ما در دریافت این احادیث ممکن است دچار حیرت شویم، اما تا دلیل قطعی بر انکار آنان نداشته باشیم، رد و انکار این احادیث صحیح نیست.
دریای فضائل اهل بیت علیهم‌السلام عمیق و گسترده است. رفتن به عمق این دریا برای هر کسی میسر نیست و بسیاری، از شناخت کامل این فضائل عاجزند.
یکی از مناقب حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها خلقت نوری صدیقه طاهره است. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره وجود نورانی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها می‌فرمایند: «نور فاطمه قبل از اينكه زمين و آسمان خلق شوند؛ آفريده شد. ... خداوند متعال قبل از اينكه حضرت آدم را بيافريند، فاطمه را در آن هنگامى كه ارواح مخلوقات را خلق مى‌كرد، از نور خود آفريد.»[۱]
بر این اساس حضرت زهرا از نور پاک الهی آفریده شده است.
ائمه علیهم‌السلام روایات بسیاری در این باره بیان کرده‌اند که درک تمام آن‌ها برای ما میسر نیست. در این روایات گاهی جلوه‌ی معنوی و ملکوتی این نور بیان شده که سبب حیرت ملائکه و اهل آسمان گردیده و گاهی جلوه‌ی ظاهری و مادی آن توصیف شده است.
گرچه درک این فضیلت آن گونه که شایسته است از عهده‌ی درک ما انسان‌های زمینی بیرون است؛ اما انکار آن‌ها هم صحیح نمی‌باشد. در ادامه به دو جنبه خلقت نوری صدیقه طاهره که در احادیث ما آمده است، اشاره می‌کنیم.
جلوه‌ی روحانی و ملکوتی نور حضرت زهرا
جلوه‌های ملکوتی صدیقه طاهره برای انسان‌های عادی قابل رویت نیست. فرشتگان که بیشتر از انسان‌های معمولی از عالم غیب آگاهند، نورانیت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را درک می‌کردند. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در این باره می‌فرمایند: «متَى قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا بَيْنَ يَدَيْ رَبِّهَا جَلَّ جَلاَلُهُ ظَهَرَ نُورُهَا لِمَلاَئِكَةِ اَلسَّمَاءِ كَمَا يَظْهَرُ نُورُ اَلْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ اَلْأَرْضِ؛[۲] [حضرت فاطمه] هر وقت در محراب خود، برابر پروردگارش جل جلاله می‌ایستد، نورش به فرشتگان آسمان می‌تابد؛ چنانچه نور اختران بر زمين می‌تابد.»
همان طور که در حدیث نبوی ذکر شد، نور صدیقه طاهره برگرفته از نور خداوند است. وقتی حضرت در برابر پرورگار خود به نماز می‌‌ایستاد، جنبه‌ی روحانی و معنوی این نور برای اهل آسمان آشکار می‌گشت و فرشتگان عظمت و بزرگی دختر پیامبر خدا را درک می‌کردند.
جلوه‌ی مادی و دنیوی نور صدیقه طاهره
گاهی نور صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها به گونه‌ای جلوه می‌کرد که برای اهل دنیا نیز مشاهده پذیر بود. در روایتی امام رضا علیه‌السلام در مورد مشاهده نورانیت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برای اهل دنیا می‌فرمایند:
«فَإِذَا طَلَعَ هِلاَلُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَكَانَ نُورُهَا يَغْلِبُ اَلْهِلاَلَ يَخْفَى فَإِذَا غَابَتْ عَنْهُ ظَهَرَ؛[۳] هر گاه هلال ماه رمضان طلوع مى‌كرد، نورانيت فاطمه عليهاالسلام بر نور آن غلبه مى‌كرد؛ به طورى كه نور هلال قابل مشاهده نبود، پس هنگامى كه فاطمه غايب مى‌گرديد، نور هلال مشاهده مى‌شد.»
یکی از آداب اسلامی در ابتدای ماه رمضان، مشاهده هلال ماه است. مسلمانان در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در آخر شعبان به آسمان نگاه کرده و به دنبال رویت هلال ماه بودند. به طور طبیعی نور ماه در این هنگام کم بوده و اگر در زمین نور شدیدی پیدا شود، رویت هلال دشوار است. امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند نور صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها به گونه‌ای در این زمان جلوه‌‌گر می‌شد که رویت هلال برای مردم امکان‌پذیر نبود.
ظاهر روایت نشان می‌دهد که منظور از نور در این حدیث، نور مادی و دنیایی است؛ به گونه‌ای که بر نور ماه غلبه پیدا می‌کند. حضرت در این روایات کراماتی از صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها را بیان می‌کنند به این صورت که گاه نور معنوی و الهی ایشان با جلوه دنیایی بروز پیدا کرده و قابل رویت برای تمام مردم می‌شود.
شاید درک این موضوع برای ما کمی دشوار باشد و بعید به نظر برسد. بدون شک حضرت صدیقه طاهره مقامی کمتر از حضرت موسی علیه‌السلام ندارند. در مورد حضرت موسی داریم که دست ایشان به اذن الهی چنان نورانی می شد که حیرت حاضران را در پی داشت.
قرآن این معجزه را چنین نقل می‌کند: «اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُ‌جْ بَيْضَاءَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ؛[۴] دستت را در گریبانت ببر تا بدون هیچ عیبی سفید و درخشان بیرون آید.»
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها پیامبر نبوده و نباید این فضیلت ایشان را به عنوان معجزه قلمداد کرد؛ اما بدون شک کرامتی است که مقام بلند حضرت زهرا را نشان می‌دهد.
جزئیات این ماجرا در حدیث مشخص نشده است. معلوم نیست چه کسانی و چند نفر در آن زمان، در کنار صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها حضور داشتند. امکان دارد کسی جز اهل بیت و فرزندان حضرت از این ماجرا باخبر نبوده و تا زمان حضرت رضا علیه‌السلام مردم از این ماجرا اطلاع نداشتند.
اگر از لحاظ عقلی نیز به این دسته از روایات نگاه کنیم، محذور و مشکلی پیدا نمی‌شود؛ چنانچه نظیر آن را در میان معجزات انبیاء نیز بیان کردیم.
بنابراین همانطور که در ابتدا گفتیم انکار این احادیث و این فضائل صحیح نیست و شایسته است از معصومین طلب کنیم که خودشان حقیقت این مطالب به قلب و ذهن ما وارد کنند.
پی‌‌نوشت
[۱] معانی‌الاخبار، ص۳۹۶.
[۲] امالی(صدوق)، ص۱۱۳.
[۳] فضائل الاشهر الثلاثة، ص۹۹.
[۴] سوره قصص، آیه۳۲.