شیعه معتقد است نمی‌توان قائل به عدالت تمام صحابه پیامبر شد و هر حدیثی نیازمند بررسی سند و محتواست. از همین رو با سختگیری شدید و ارائه دلایل عقلی و نقلی متقن به نقد دیدگاه تحریف قرآن در میان اهل تسنن پرداخته اند.
مبانی نقد بر اهل‌سنت در مساله تحریف قرآن : قاطعیت مکتب شیعه در مرزهای عقیدتی که ناشی از پشتوانه‌های عقلانی اوست، خشم دشمنان را روز افزون ساخته و این مکتب را با هجمه شبهات به ظاهر جدید؛ اما با درون‌مایه‌های قدیمی، مواجه ساخته است. اما پیروی از استدلال‌های عقلانی محققان شیعی که برگرفته از فرمایش خاتم الانبیاء و اهل بیت علیهم السلام است، همواره پیروزی در گفت‌وگوهای اعتقادی را به دنبال داشته است.
گونه‌های تحریف در قرآن
قرآن کریم مهمترین معجزه خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله و دلیلی جاودانه بر حقانیت ایشان محسوب می‌شود که در آن مضامین معرفتی گوناگونی بیان شده و از همان روزهای نخست، مسلمانان بر اساس توصیه‌های رسول الله صلی الله علیه و آله برای به حافظه سپردن آیات و مراجعه به این کتاب اشتیاق فراوانی داشتند.[1] از این رو بررسی تحریف این کتاب مقدس، از مباحث قدیمی و با اهمیت عقیدتی به شمار می‌آید.
در يک نگاه كلى، تحريف قرآن به معنوى و لفظى تقسيم می‌شود؛ «تحريف معنوى» برداشت انحرافى و تفسير و توجيه سخن بر خلاف مقصود گوينده است. به طور قطع این قسم از تحریف، در قرآن رخ داده و احادیث متعددی در این زمینه نقل شده است و امیرالمومنین علیه السلام در این زمینه فرمود: «لَا أَغْلَى ثَمَناً مِنَ الْكِتَابِ إِذَا حُرِّفَ عَنْ مَوَاضِعِهِ؛[2] برای مردم جاهل، متاعى سود آورتر و گرانبهاتر از قرآن نيست اگر آن را تحريف كنند.»
«تحریف لفظی» بخشی دیگر از تحریف و به معنای تبديل يا كاهش و افزايش واژگان است؛ در میان محققان مسلمان اتفاق دیدگاه وجود دارد که تحریف لفظی به معنای اضافه شدن واژگان در مورد قرآن رخ نداده، از این رو، آنچه بيشتر مورد نزاع و اهتمام قرآن پژوهان است، بررسى تحريف قرآن به معناى كاهش و نقصان در كلمات، آيات و حتى سوره‌هاست.[3]
پیامدهای دیدگاه تحریف در شیعه
گرچه تلاش برای اثبات دیدگاه تحریف نشدن قرآن، بسیار ستودنی و در جای خود بسیار با اهمیت به شمار می‌آید، اما هیچگاه نمی‌توان برخی محققان را به دلیل پذیرش دیدگاه تحریف به نقصان در واژگان قرآن، مورد سرزنش قرار داد. آنچه که در تمسک و بهره‌مندی از قرآن اهمیت دارد، نه فقط خواندن آیات، بلکه عمل کردن به مضمون آیات می‌باشد که هیچ فقیه شیعی برای استنباط احکام شرعی، خود را بی‌نیاز از رجوع به آیات قرآن ندانسته است.
به دیگر تعبیر، بر فرض اگر پذیرفته شود که تلاش‌ها برای جمع‌آوری تمام قرآن پس از خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله تا عصر اهل بیت علیهم السلام به نتیجه مطلوب نرسید و قرآن به صورت ناقص جمع آوری شد، اما با این وجود، احادیث فراوانی در منابع حدیثی شیعه نقل شده که ائمه علیهم السلام به همین قرآن جمع آوری شده استناد کرده و شیعیان را به پیروی از آن توصیه کردند.[4] بنابراین ایراد و اشکال مخالفان مکتب شیعه پیرامون سختگیرانه نبودن دیدگاه شیعیان در مساله تحریف قرآن، هیچگاه نمی‌تواند نقص وعیبی بر این مکتب قلمداد شود.
مبنای نادرست اهل تسنن در پذیرش تحریف قرآن
عالمان اهل تسنن در برابر دیدگاه تحریف قرآن تسلیم شده و آن را پذیرفته اند. گرچه دلیل آنها در این مساله وابسته به منابع حدیثی مکتب خلفاء است اما حقیقت آن است که پذیرش تحریف قرآن توسط اهل تسنن به دلیل پذیرش دو مبنای مشهور در این مکتب بازمی گردد. دیدگاه عدالت تمام صحابه پیامبر در میان اهل تسنن بسیار معروف و حیاتی قلمداد می شود و همین نکته زمینه را برای پذیرش راحت تر احادیثی فراهم می کند که مضمون آنها تحریف به نقصان آیات قرآن کریم است. مبنای دیگری که بیشتر عالمان اهل تسنن آن را پذیرفته اند، صحت و سلامت تمام احادیث کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم است. از آنجایی که احادیث مربوط به تحریف قرآن در این دو کتاب آمده است، عالمان اهل تسنن بدون بررسی مضمون و سند این روایات، آن را پذیرفته اند.[5]
به همین دلیل است که عالمان شیعه با شدت تمام دیدگاه تحریف قرآن در میان اهل تسنن را نقد می کنند؛ زیرا دیدگاه عدالت تمام صحابه با ادله عقلی[6]، متن قرآن کریم [7] و تاریخ صدر اسلام[8] در تعارض کامل است. همچنین احادیث کتب اهل تسنن به ویژه صحیحین(بخاری و مسلم) نیازمند بازنگری در متن و سند هستند و نمی توان به صرف نقل یک حدیث توسط بخاری یا مسلم آنها را مورد پذیرش قرار داد. این نکته ای است که برخی از عالمان اهل تسنن نیز به آن اعتراف کرده اند.[9]
رهیافت
با توجه به مطالب پیشین اهمیت و جایگاه هر دو موضوع (تحریف قرآن و عدالت صحابه) مشخص می‌شود؛ چه آنکه اندیشمندان بدون دخالت دادن احساس و تعصب در مسائل اعتقادی، هر کدام را جداگانه مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهند. تحریف به کم شدن واژگان قرآن یک مساله عقلی نیست تا پذیرش آن به یک پیامد ناممکن منتهی شود و اختلاف دیدگاه در این مساله کاملا طبیعی بوده و براساس برداشت از احادیث مرتبط با این مساله است. اما دیدگاه عدالت تمام صحابه و پذیرش هر حدیث از کتاب‌های حدیثی اهل تسنن سبب شده که شیعیان در برابر تحریف قرآن نزد اهل تسنن، دیدگاه سختگیرانه ای را برگزینند.
کلام سه تن از علمای بزرگ شیعه در مورد تحریف قرآن
شیخ صدوق که یکی از کتب اربعه شیعه متعلق به اوست در مورد تحریف قرآن می‌گوید: اعتقاد ما این است که قرآنی که از طرف پروردگار بر نبی مکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نازل شده، همین کتابی است که بین دو جلد است و در دسترس همه مردم می‌باشد و بیش از این نیست... و هر کس به ما نسبت دهد که قرآن بیش از این است درغگو است.[10]
شیخ مفید؛ پرچمدار کلام شیعه در مساله صیانت قرآن از تحریف، چنین نگاشته است: روایت صحیح از ائمه علیهم السّلام وارد شده است که ما را به خواندن همین قرآن، بدون اینکه به زیاد بودن و یا کم بودن اشاره شود، امر نموده‌اند. همچنین گفته است: آنچه که در بین دو جلد آمده از قرآن و تمامش کلام خداوند است که نازل نموده است و کلام بشر در آن نیست.[11]
شیخ طوسی که به شیخ طایفه شیعه شهره است در تبیین عقیده شیعه می‌نویسد: زیادت در قرآن به طور اتفاق باطل است و اعتقاد مسلمانان بر عدم وجود نقصان در قرآن است و نظر صحیح در اعتقاد شیعه نیز به این سزاوارتر است، چنانکه سید مرتضی رحمة‌الله‌علیه این نظریه را تایید کرده و این نظر نیز از روایات استفاده می‌شود.[12]
پی نوشت
[1]. مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج37، ص: 426.
[2]. نهج البلاغة، خطبه 17.
[3]. نجارزادگان، تحريف ناپذيرى قرآن، ص: 18-17.
[4]. صفار، بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، ج1، ص: 193.
[5]. نجارزادگان، التحقيق في نفى التحريف عن القرآن، ص: 216.
[6]. سند، الصحابة بين العدالة و العصمة، ص: 46
[7]. تحریم/10
[8]. صحيح البخاري، ج8، ص: 25. کتاب التفسیر، سورة الحجرات.
[9]. التحقيق في نفى التحريف عن القرآن، ص: 322.
[10]. اعتقادات صدوق، ص: 84.
[11]. المسائل السرویه، صص: 79-81.
[12]. التبیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص3.