در تحقق ازدواج موفق، یکی از سرنوشت‌سازترین و مهم‌ترین مرحله‌ها، انتخاب همسر است. امروزه با روند رو به رشد طلاق، آن هم در سال‌های نخست زندگی مشترک، نشان از نقصان بینش داوطلبان ازدواج، در مسائل گوناگون از جمله امور مربوط به انتخاب همسر است.
خانواده یکی از نظام‌های اولیه جوامع بشری است که با وجود تحولات اساسی، در اهداف و کارکردهای خود ثابت مانده و هنوز در همه جوامع، اهمیت اساسی دارد.
خانواده مناسب‌ترین نظام برای تأمین نیازهای مادی، روانی و معنوی بشر بوده و بهترین بستر را برای تأمین امنیت و آرامش روانی اعضا، پرورش نسل جدید و اجتماعی نمودن فرزندان و برآورده ساختن نیازهای عاطفی افراد، فراهم نموده است.
با این حال، درعصر حاضر نظام خانواده دچار مشکلات و چالش‌های اساسی گردیده و حتی گاه اساس و تمامیت آن زیر سؤال رفته است. اختلاف‌های خانوادگی، طلاق، فرزندان بی‌سرپرست و بزهکاری فرزندان و جوانان، نشان‌دهنده مشکلات اساسی در خانواده‌های ما است.
سنت‌ها، اخلاقیات و روش‌هایی که به تقویت خانواده می‌انجامد، بعضاً متزلزل شده‌اند و دوری از هویت ملی و دینی و پذیرش هویت‌های دنیاگرایانه و دور از اخلاقیات انسانی، بسیاری از مردم جامعه را تهدید می‌کند. در این نوشتار تلاش داریم تا به قاعده همسان سازی در همسرگزینی به عنوان عاملی تعیین‌کننده در پیشگیری از طلاق اشاره نماییم.
رعایت همسان‌سازی عاملی تعیین‌کننده در پیشگیری از طلاق
متخصصان امور خانواده، تشابه فرهنگی و شخصیتی دو همسر را عاملی تعیین کننده در تداوم و استحکام زندگی خانوادگی و پیشگیری از وقوع طلاق می‌دانند، همچنان که انواع دیگری از همسانی، مانند همسانی تحصیلی، موقعیت خانوادگی و سنّی را در سازگاری زناشویی مؤثر دانسته‌اند که به نظر می‌رسد اهمیت این قبیل همسانی‌ها به سبب رابطه‌ی تنگاتنگی است که با همسانی شخصیتی یا فرهنگی دارند.
همسانی فرهنگی مبنایی برای علایق و درک‌های مشترک
همسانی فرهنگی زن و شوهر که اشتراک در زبان، دین، ملیّت، ارزش‌ها، بینش‌ها و باورها را شامل می‌شود، مبنایی برای علایق و درک‌های مشترک به دست می‌دهد و در کاهش سوءتفاهم و حل آسانتر مشکلات احتمالی نقش اساسی دارد.
در حالی که تفاوت زن و شوهر از نظر زمینه‌های دینی، قومی، طبقاتی، یا حتی جغرافیایی، باعث یادگیری انتظارهای گوناگون در مسائلی مانند ماهیت و محتوای نقش‌های زناشویی می‌شود و این امر زمینه‌ی بروز تنش و ناسازگاری و به تبع آن، تزلزل خانواده را فراهم می‌کند.
همسان همسری، نقشی تعیین‌کننده در استحکام خانواده
همسانی در ویژگی های شخصیتی نیز احتمال جذب شدن افراد به یکدیگر و برقراری ارتباط مستحکم‌تر میان آنان را افزایش می‌دهد و برعکس، زوج‌هایی که از روحیاتی کاملاً متضاد برخوردارند، استعداد بیشتری برای ناسازگاری و ستیز با یکدیگر دارند.
البته چنان که برخی روان‌شناسان یادآور شده‌اند، باید میان ویژگی‌های شخصیتی تمایز قائل شد. در حالی که تقابل‌هایی مانند گرم مزاجی- سردمزاجی، درون‌گرایی، برون‌گرایی، نظم-بی‌نظمی و نظافت- کثیفی به احتمال زیاد می‌تواند به ناسازگاری میان زوجین منجر گردد، تقابل‌هایی مانند میل به سرپرستی- میل به وابستگی، سلطه‌جویی- سلطه‌پذیری، مردانگی- زنانگی و دیگر ویژگی‌های متقابلی که نسبت به هم جنبه‌ی تکمیلی دارند، نقش مهمی در استحکام پیوند زناشویی ایفا می‌کنند.
در اسلام نیز ذیل عنوان «کفویّت»، بر همسان همسری در مرحله‌ی همسرگزینی تأکید شده است؛ هر چند در تعریفی که اسلام از کفویت زن و شوهر ارائه داده، همسانی‌های دینی و اخلاقی برجستگی می‌یابند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در روایتی فرمود: «الْمُؤْمِنُ کُفْوٌ لِلْمُؤْمِنَةِ وَ الْمُسْلِمُ کُفْوٌ لِلْمُسْلِمَة؛[1] مرد مؤمن، شایسته و همتای زن مؤمن است و مرد مسلمان، شایسته و همتای زن مسلمان است.» یا در دیگر روایت فرمود: «اَنْکِحُوا الاَْکْفاءَ وَ انْکِحُوا مِنْهُمْ وَ اخْتارُوا لِنُطَفِکُمْ؛[2] زمینه ازدواج هم‌کفوها را فراهم کنید و با هم‌کفو ازدواج کنید و آنان را براى به وجود آمدن فرزندان شایسته به عقد خود درآورید.»
قرآن کریم نیز در این‌باره مى‌فرمايد: «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ؛[3] و با زنان مشرك ازدواج نكنيد مگر آنكه ايمان بياورند و همان كنيزى با ايمان بهتر از زن آزاد مشرك است هر چند از (زيبايى) او به شگفت آييد و به مشركان زن ندهيد مگر آنكه ايمان بياورند و همانا برده مؤمن بهتر از آزاد مشرك است هر چند از (مال و زيبايى) او شگفت زده شويد.»
همچنین در آیاتی دیگر به صراحت به قاعده همسانی جهت همسرگزینی اشاره فرموده است: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ أُولَٰئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ؛ [4] زنان ناپاک از آن مردان ناپاکند، و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلّق دارند؛ و زنان پاک از آن مردان پاک، و مردان پاک از آن زنان پاکند! اینان از نسبتهای ناروایی که (ناپاکان) به آنان می‌دهند مبرّا هستند؛ و برای آنان آمرزش (الهی) و روزی پرارزشی است.»
همسانی‌های لازم جهت همسرگزینی و تشکیل خانواده
برخی از همسانی‌های لازم برای همسرگزینی می‌توان به همسانی در سن، همسانی در محل سکونت، همسانی در دین، همسانی در نژاد و قومیت، همسانی در طبقه‌ی اجتماعی و همسانی در تحصیلات اشاره نمود که هر کدام از این موارد می‌تواند در انسجام و استحکام خانواده و یا در فروپاشی آن نقش بسیار مؤثری داشته باشند. برهمین اساس یکی از راههای پیشگیری از پدیده نافرجام طلاق، توجه به همسان همسری می‌باشد. لازم به توضیح است که برگزاری کارگاه‌های همسرگزینی، مشاوره‌های ازدواج به منظور آشنایی جوانان در آستانه ازدواج، نقش بسیار مؤثری در کاهش آمار طلاق دارد.
پی‌نوشت:
[1]. الکافی، ج5، ص 341.
[2]. بحار الأنوار، ج100، ص236.
[3]. سوره بقره: آیه 221.
[4]. سوره نور: آیه 26.