شکی نیست که پدیدهی جدایی و طلاق، معلولی است که علتهای گوناگونی میتواند داشته باشد و این علتها که خود، معلول افراط و تفریطها و کم و کاستیهای موجود در جامعه هستند که به صورتی روزافزون و چشمگیر بر اختلافات میان همسران، دامن میزنند.
پیوند زناشویی، موهبتی الهی و پیوندی ملکوتی است که باید به آن ارزش و بهای فراوانی داده شود و مهمتر از این پیوند، استواری بنای خانواده است و این مهم حاصل نمیشود مگر در محیطی مملو از محبت و عاطفه و با پرورش و تربیت فرزندان صالح و شایسته و مؤید این مطالب کلام زیبا و شیوای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میباشد که فرمودند: «مَا بُنِيَ بِنَاءٌ فِي اَلْإِسْلاَمِ أَحَبُّ إِلَى اَللَّهِ تَعَالَى مِنَ اَلتَّزْوِيجِ؛[1] در اسلام، بنیادی نهاده نشده است که در نزد خداوند از ازدواج، محبوبتر باشد.»
شایان ذکر است هنگامی جامعهای سالم و متعادل خواهیم داشت که افراد آن جامعه از سلامت روان برخوردار و در عرصههای اجتماعی فعال باشند. در این مورد نابسامانیهای روانی افراد جامعه، غیر قابل انکار است.
از پدیدههای بسیار مهم و قابل بحث، طلاق است. از دیدگاه قرآن و روایات، در غیر موارد ضروری بسیار نکوهش شده است. در این نوشتار تلاش داریم تا با بیان برخی از راهکارهای عملی و مورد اعتماد اسلام از فروپاشی این نهاد مقدس جلوگیری نمود و برای حل آن و ایجاد آرامش دوباره، به این کانون بسیار مهم، تدابیری اندیشید تا با عجله و شتابزدگی گزینه جدایی و طلاق مطرح نشود.
وساطت داوران جهت پیشگیری از طلاق
در ماده 27 لایحه حمایت خانواده پیشبینی شده که در کلیه موارد درخواست طلاق به جز طلاق توافقی، دادگاه باید برای صلح و سازش، موضوع را به داوری ارجاع دهد و داوران نیز برای آشتی بین همسران تلاش کنند. داوران باید در صورت امکان از میان بستگان زن و شوهر انتخاب شوند. که مبنای این تدبیر قانونی فرمان خداوند متعال در قرآن کریم است که فرمود: «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا؛[2] و اگر از جدایی و شکاف میان آن دو (همسر) بیم داشته باشید، یک داور از خانواده شوهر، و یک داور از خانواده زن انتخاب کنید (تا به کار آنان رسیدگی کنند). اگر این دو داور، تصمیم به اصلاح داشته باشند، خداوند به توافق آنها کمک میکند.»
طرفین اختلاف غالباً در فضای روانی خاصی از احساسات منفی و کینهدوزی قرار دارند و در این فضا، احتمال کمتری برای گرفتن تصمیمات صحیح و آیندهنگرانه وجود دارد.
راهکار اسلام در این مواقع آن است که طرفین دعوا تصمیم دوباره زندگی را به دست افراد دارای صلاحیت و آرامش روانی بسپارند، همچنین تأکید شده که یکی از داوران از خویشان زن و دیگری از خویشان مرد باشد، به این دلیل که بیشتر از وضعیت زندگی آنان مطلع هستند و بیشتر به مصالح خود پایبند و نسبت به آنان دلسوزند.
ایجاد محدودیت زمانی خاص برای طلاق
اگر در ایامی از ماه - که منع شرعی برای روابط زناشویی وجود ندارد- حتی یک بار رابطه زناشویی اتفاق بیفتد، مرد حق طلاق همسر خود را ندارد؛ مگر آنکه زن پس از پاکی از عادت ماهیانه رابطه زناشویی با شوهر خود نداشته باشد. از آنجا که شدت تمایلات جنسی در مردان زیاد و توان خویشتنداری در آنها اندک است، این فاصله زمانی بسیاری از شوهران را از طلاق منصرف خواهد ساخت.
الزام به حضور دو شاهد عادل هنگام طلاق
باید دو شاهد عادل ناظر بر وقوع طلاق باشند و از آنجا که یافتن آنها زمان میبرد، گاه سبب سرد شدن آتش کدورتها میشود. این دو شاهد نیز به دلیل عدالت خود، سعی در آشتی بین همسران خواهند داشت.
ایجاد زمینه آشتی مجدد جهت ادامه زندگی مشترک
بر اساس قوانین اسلامی، اگر طلاق به درخواست مرد باشد، زن باید مدتی (ایام عده که حدود 3 ماه میباشد) در منزل شوهر زندگی کند و مستحب است در این ایام خود را بیاراید و با پوشش زیبا و آرایش و رفتار جذاب و با بکارگیری استعدادهای زنانه خود، مرد را به سوی خویش متمایل سازد و کانون خانواده را در آخرین مرحله، از فروپاشی کامل در امان دارد. در طول مدت عده، زن نباید از سکونت در منزل مشترک تا پایان عده سرباز زند، مگر آنکه احتمال ضرر جانی یا مالی برای او وجود داشته باشد.
امام صادق علیه السلام میفرمایند: «اَلْمُطَلَّقَةُ تَكْتَحِلُ وَ تَخْتَضِبُ وَ تَطَيَّبُ وَ تَلْبَسُ مَا شَاءَتْ مِنَ اَلثِّيَابِ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ لَعَلَّ اَللّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذلِكَ أَمْراً لَعَلَّهَا أَنْ تَقَعَ فِي نَفْسِهِ فَيُرَاجِعَهَا؛[3] زنى كه طلاق داده شد سرمه مىكشد، خضاب مىكند، عطر مىزند و هر لباسى كه خواست مىپوشد؛ چرا كه خداوند متعال مىفرمايد: شايد خدا بعد از آن (طلاق) كارى از نو پديد آرد؛ شايد زن با اين كارها خود را در دل شوهر جا كند و شوهر به او رجوع كند.»
البته اگر تداوم زندگی مشترک، عامل ورود آسیبهای جدی به خود یا به فرزندان باشد، نباید از جدایی و عواقب آن ترسید. این منفور الهی، حلال است و خداوند طلاق را راه خروج از بن بست قرار داده، میفرماید: « وَإِنْ يَتَفَرَّقَا يُغْنِ اللَّهُ كُلًّا مِنْ سَعَتِهِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ وَاسِعًا حَكِيمًا؛[4] (اما) اگر (راهی برای اصلاح در میان خود نیابند، و) از هم جدا شوند، خداوند هر کدام از آنها را با فضل و کرم خود، بینیاز میکند؛ و خداوند، دارای فضل و کرم، و حکیم است.» با تکیه بر رحمت وسیع خدا و با اعتماد به حکمت او از این داروی تلخ برای درمان بهره گیرید و بدانید که خداوند شما را یاری خواهد کرد و خداوند همه را از وسعت رزقش بینیاز میکند.
پینوشت
[1]. من لا یحضره الفقیه ، ج۳، ص۳۸۳.
[2]. سوره نساء: آیه 35.
[3]. الکافي ج۶ ص۹۲.
[4]. سوره نساء: آیه 130.