مستند «مشتاقِ طلاق»؛ استفاده ابزاری از زنان

مستند مشتاق طلاق فیلمی به کارگردانی کلوی فیرویتر محصول 2021 انگلستان و نروژ است. مستند به مسئله خشونت خانگی در کشور ترکیه پرداخته و نقش دولت در خشونت خانگی را بررسی می‌کند.

نقد فنی:
مستند با setup (حضور یکی از قربانیان در صحنه وقوع حادثه) آغاز شده که از شوک لازم برای جذب مخاطب برخوردار است. صحنه‌ای بهت آور که فیلم ساز به درستی، فیلم را با آن آغاز می‌کند.

قربانی از اتفاقی که شوهر سابقش برای او رقم زده می‌گوید و متوجه می‌شویم که فیلم در مورد خشونت‌های خانگی است. در ادامه نیز با تصاویری از ترکیه و البته کپشن‌هایی که اطلاعاتی از خشونت خانگی در این کشور ارائه می‌دهد.

خانم ایپک بوزکورت، وکیل ترکی است که با توجه وکیل بودن و مواجهه مستقیم با زنان قربانی، به عنوان راوی-کارشناس فیلم به سراغ قربانی‌ها می‌رود. انتخاب سوژه‎ها به شدت درست و دقیق است و سوژه‌ها مخاطب را میخکوب می‌کند.

مصاحبه‌ها استاندارد و استفاده از آرشیو نیز اندازه و در چهارچوب مستند است. تا نیمه‌ی ابتدائی، فیلم با همان موضوع خشونت خانگی جلو می‌رود اما اواسط مستند وارد ابعاد سیاسی قضیه می‌شود هرچند که اشاره‌ی کوتاهی در همان ابتدا به صحبت‌های اردوغان شده بود اما در نیمه دوم فیلم این مفصلاً به مسائل سیاسی و تاثیر دولت فعلی ترکیه بر این خشونت‌ها می‌پردازد. این ارتباط نیمه اول و نیمه دوم مستند به لحاظ ساختاری درست و قابل قبول است.

پایان بندی مستند نیز در راستای زاویه نگاه فیلم ساز طراحی شده و به خوبی اجرا شده است. مستند مشتاق طلاق با ساختاری قابل‌قبول و خوب می‌تواند تا انتها مخاطب خود را جذب کند.

نقد محتوایی:
مستند Dying to Divorce یک دادگاه یک‌طرفه سیاسی و یک تسویه‌حساب با اردوغان است و با سوءاستفاده ابزاری از زنان این مسئله را بیان می‌کند.

فیلم در مورد رابطه خشونت خانگی با دولت اردوغان است و از دو بخش تشکیل می‌شود؛

خشونت خانگی علیه زنان و دولت اردوغان.

فیلم‌ساز یک وکیل زنِ ضد اردوغان را راوی و کارشناس فیلم قرار می‌دهد. به طور کامل قوانین مجازات ترکیه را بیان نمی‌کند و با هوشمندی سراغ سوژه‌هایی رفته است که ماجراهای آن‌ها ابعاد مختلفی دارد تا بتواند از زاویه نگاه خود، آنان را تعریف کند.

برای مثال قضیه کبری مورد اختلاف تخصصی دو نهاد است و ربطی به دادگاه و نظام قضایی ترکیه ندارد اما فیلم‌ساز مسئله اختلاف این دو ارگان را باز نمی‌کند بلکه با استفاده از کبری - که در شرایط بد و ترحم برانگیزی است - دادگاه و نظام قضایی ترکیه را هدف قرار می‌دهد.

در هیچ‌کدام از سوژه‌ها مصاحبه‌ای از همسران این افراد دیده نمی‌شود فقط صدای یکی از آن‌ها را می‌شنویم که زندانی است و زن خود را متهم به خیانت می‌کند اما پرداختی به این موضوع نیز نمی‌شود چرا که اساساً مسئله‌ی فیلم‌ساز عدالت یا خشونت علیه زنان نیست بلکه زیر سؤال بردن نظام سیاسی و قضایی ترکیه است.

جای خالی متهمین به خشونت خانگی در فیلم به مستند بودن فیلم ضربه محکمی می‌زند علی‌الخصوص که در فیلم همه سوژه‌ها با موضوعات قابل خدشه‌ای مواجهه هستند. در بخش خشونت خانگی با تهییج احساس مخاطب و نگاهی یک‌طرفه به موضوع پرداخته است درحالی‌که می‌توانست با مصاحبه با متهم‌ها مستندی قدرتمند و کاملی رو کند.

در بخش دوم مستند که ارتباط خشونت خانگی با دولت اردوغان است نیز همان اشکال دیده می‌شود؛ به جز آرشیو کوتاهی از اردوغان هیچ مصاحبه یا نشانی از صحبت‌های موافق با اردوغان دیده نمی‌شود.

درحالی‌که رأی آوردن اردوغان متهم به تقلب می‌شود، به خشونت علیه مخالفین نیز محکوم می‌شود اما فیلم‌ساز هیچ فضای دفاعی به موافقین دولت فعلی داده نمی‌شود.

کلوی فیرویتر یک «زن ضد دولت» را راوی قصه‌ای ضد مردان و دولت می‎‌کند و هیچ فرصتی هم به مخالفین خود نمی‌دهد. پس، از اساس هرچقدر بدان بپردازد نگاه زشت و بی‌ارزشی دارد که مستند را یک‌بارمصرف می‌کند.

اما فیلم‌ساز دراین‌بین از دین هم نمی‌گذرد و در نمایی از فیلم  بعد از ادعای بوزکورت مبنی بر سیاسی بودن این خشونت‌ها، آرشیوی از صحبت‌های اردوغان پخش می‌شود که می‌گوید: 

" برادران و خواهران، زن‌ها به چه نیاز دارند؟ نمی‌شه مردان و زنان برابر دونست، این بر خلاف فطرته، دین ما به زنان جایگاه ویژه‌ای داده، چه جایگاهی؟ مادر بودن؛ ولی نمی‌شه به فمینیست‌ها اینو توضیح داد؛ چون اونا با مادر بودن مخالفن. باید کف پای مادرها رو ببوسید."

اردوغان در همان ابتدای فیلم شخصیتی دینی معرفی می‌شود و اکثرِ نماها از طرفداران وی زنانی محجبه هستند که با حرف‌های دینی وی برایش کف می‌زنند.

بوزکورت در صحنه‌ای علت این خشونت‌ها را سنتی بودن جامعه و مدرنی نشدن کشور ترکیه می‌داند؛ تو گویی ما کور و کر هستیم  و خشونت‌های چند برابری غربی‌ها علیه زنان را نمی‌بینیم.

در استعاره‌ای کلی نیز می‌توان گفت فیلم‌ساز قصد دارد اردوغان را به‌مثابه همان مردان خشن معرفی کرده است و زنان قربانی نیز نماد ترکیه قرار داده است.

 به‌طورکلی مستند مشتاق طلاق (Dying to Divorce) یک دادگاه یک‌طرفه غیرقابل‌پذیرش است که بیشتر برای تسویه‌حساب شخصی می‌نماید تا مستندی برای زنان.