استفاده از القاب و صفاتی که در خصوص ائمه علیهم السلام به کار رفته است، در مورد رهبران دینی و مراجع تقلید، به جز لقب«امیرالمومنین» که جایز نیست، هر چند حرام نیست، ولی به علت غلوآمیز بودن، از به کار بردن آنها برای غیر معصوم نهی شده است. رهبران دینی نیز در برابر کسانی که این القاب را به کار می‌برند، واکنش نشان داده و آنها را نهی می‌کردند.
به طور معمول در هر زمانی به افرادی وجود دارند که گاه از روی عشق و علاقه زیاد، گاه به دلیل جهل و نادانی و گاهی از روی غرض‌ورزی و اختلاف‌افکنی، از القابی که مخصوص امام معصوم است استفاده کرده و افرادی را چنان ستایش می‌کنند که از مقام اصلی و شخصیت حقیقی خود فراتر می‌روند.
القاب و صفات امام معصوم
امام معصوم علیه السلام، دارای صفات و کمالات فراوانی است؛ بر همین اساس امام صادق علیه السلام فرمودند: «اجْعَلُونَا عَبِيداً مَخْلُوقِينَ وَ قُولُوا فِينَا مَا شِئْتُمْ إِلَّا النُّبُوَّةَ؛[1] ما اهل بیت را بندگان و آفریدگان خدا قرار دهید و بگویید در مورد ما هر چه می‌خواهید، مگر نبوت.» پس بعد از اعتقاد به عبد بودن اهل بیت علیهم السلام، هر مقامی را [غیر از نبوت] می‌توان برای آنها قائل شد. بنابراین ائمه علیهم السلام، همه صفات عالی را در بالاترین درجه دارا می‌باشند.
صفات و ویژگی های امام معصوم
صفات معصومین را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
دسته اول؛ القاب و صفاتی که مخصوص یک امام است و اطلاق آن به دیگر امامان نیز جایز نیست، مانند لقب «امیرالمومنین» که مخصوص حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است و از اطلاق آن به دیگر امامان نیز نهی شده است.[2]
دسته دوم؛ القاب و صفاتی که دیگر امامان نیز در آن شریک هستند ولی در عرف روایات به یک امام اطلاق شده است. از باب نمونه می‌توان به «قائم؛ قیام کننده» مثال زد که هرچند همه امامان قائم هستند ولی اطلاق روایات، قائم را در خصوص امام زمان علیه السلام به کار برده است.[3]
دسته سوم؛ القاب و صفاتی که مشترک بین امام علیه السلام و انسان‌های دیگر است؛ با این تفاوت که امام معصوم علیه السلام، کامل‌ترین مرتبه آن صفات را دارد ولی دیگران در مرتبه‌ای پایین‌تر متخلق به آن صفاتند؛ مانند جود و بخشش. به یقین، جود و بخشش امام علیه السلام در کامل‌ترین مرتبه از کمال و توحید است، به شکلی که در عین جود و بخشش، کرامت نفس مخاطبان نیز حفظ می‌شود. از باب نمونه، امام حسین علیه السلام، چهارهزار دینار را یکجا از پشت در و بدون روبرو شدن با فقیر بخشید.[4]
به کار بردن القاب امامان معصوم علیهم السلام برای غیر معصوم
هر چند به کار بردن القاب و صفات معصوم، غیر از صفت «امیرالمومنین» برای غیر معصوم، به خودی خود، اشکال ندارد؛ ولی از جهت اینکه برخی از این القاب، مانند امیر، ولی عصر، ولی امر و... در عرف روایات در خصوص امام معصوم به کار رفته است، نباید برای غیرمعصوم، مانند رهبران دینی و مراجع تقلید استفاده شود.
واکنش رهبران دینی و مراجع از به کار بردن این القاب
همواره رهبران دینی و مراجع تقلید شیعه، از چنین القابی پرهیز می‌کردند و خود را خدمتگذار و خادم اهل بیت علیهم السلام می‌دانستند و نسبت به استفاده از چنین القابی واکنش منفی نشان می‌دادند.
واکنش امام خمینی نسبت به این القاب
در جلسه‌ای آیت الله مشکینی، از روی عشق و علاقه زیاد، القاب و صفاتی از جمله: «ملجا و پناه مستضعفان جهان» و «علیک منا سلام الله ابدا ما بقیت» و...، را برای امام خمینی به کار بردند. بلافاصله امام فرمودند: «من قبلًا از آقاى مشكينى گله كنم: ما آن قدرى كه گرفتار به نفس خودمان هستيم كافى است، ديگر مسائلى نفرماييد كه انباشته بشود در نفوس ما و ما را به عقب برگرداند. شما دعا كنيد كه آدم بشويم، دعا كنيد كه حتى به همين ظواهر اسلام عمل بكنيم. ما كه دستمان به آن بواطن نمى‌رسد، لااقل به اين ظواهر عمل بكنيم.»[5]
واکنش رهبر معظم انقلاب آیت الله خامنه‌ای حفظه الله
حضرت آیت الله خامنه‌ای نیز در جاهای مختلف از به کار بردن کلماتی مانند یا «سیدی یا مولای، کشتی ولایت، ولی امر و...» در مورد خودشان نهی کرده‌اند.[6] ایشان در جایی فرمودند: «مبادا آن صفاتی، خصالی، مناقبی که متناسب با وجود ولیّ‌عصر ارواحنافداه هست، این‌ها را تنزل بدهیم در سطح انسان‌های کوچک و ناقصی مثل این حقیر و امثال این حقیر»[7]
بنابراین به کار بردن القاب معصومین علیهم السلام برای غیر ایشان، در مواردی غلوآمیز بوده، به همین خاطر از به کاربردن آن نهی شده است.
پی نوشت
[1]. الخرائج و الجرائح، راوندی، ج2، ص735.
[2]. وسائل الشیعه، حر عاملی؛ ج14، ص600.
[3]. کافی، کلینی، ج1، ص536.
[4]. منتهی الآمال، ج۱ ص ۴۰۶- ۴۰۵.
[5]. صحيفه امام خمینی، ج20، ص394.
[6]. القاب «کشتی ولایت» و «غلو در ولایت فقیه»
[7]. القاب مخصوص امام زمان علیه السلام.