کسانی که در جنگ جمل در برابر امیرالمومنین علیه السلام ایستادند به خاطر مخالفت با قانون الهی که پیامبر در روز غدیر بیان فرمودند، قانون شکن هستند. این بهانه که آن‌ها به رای و نظر شخصی خود عمل کرده و خطاکار نیستند، دلیل کافی برای توجیه بی‌قانونی آن‌ها نمی‌تواند باشد.
نباید به حادثه غدیر به عنوان حادثه‌ای جزئی که در مکانی خاص و در روزی خاص رخ داده است، نگاه کنیم. هر اتفاقی در جهان، به ناچار زمان و مکان خاصی دارد، اما معنایی که در برخی از آن‌ها نهفته است، فراتر از زمان و مکان می‌باشد.
قوانین یک کشور یک بار نوشته میشود؛ اما تا مدت‌ها تکلیف رفتار صحیح و غلط در جامعه را تعیین می‌کنند. یک پادشاه در وقت معینی دستور می‌دهد؛ اما حکمش در سراسر سرزمین و تا زمانی که زنده است و حکمرانی می‌کند، لازم الاجراست.
احکام و دستورات بشری همواره مدت‌دار و مشخص است؛ با عوض شدن حاکم و حکومت، قوانین نیز تغییر پیدا می‌کند و ملاک خوب و بد عوض میشود.
اما در قانون اساسی خداوند، احکام دائمی وجود دارد که همواره تمایزگذار حق و باطل است. مهم‌ترین این احکام در روز غدیرخم بیان شد؛ آنجا که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«من کنت مولا فهذا علی مولاه؛ هر که من سرپرست و حاکم او هستم؛ پس از من علی حاکم و مولای اوست.» این حکم پیامبر تنها مربوط به اتفاقات آن روزهای جامعه اسلامی نبود؛ بلکه پیامبر حکم ابدی و همیشگی خداوند را به مردم ابلاغ کردند.
چرا واقعه غدیر را باید به منزله قانون بدانیم؟
شواهد مختلفی در حادثه غدیر وجود دارد که نشان می‌دهد، پیامبر در آن روز، در مقام بیان قانون و حکمی بسیار مهم بوده‌اند. یکی از این شواهد، نزول آیه تبلیغ است؛ خداوند در این آیه می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ؛[۱] ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده‌ای!»
طبق نظر مفسران شیعه و برخی مفسران اهل سنت این آیه در روز غدیر نازل شده است.[۲]
می‌دانیم رسالت رسول خاتم همیشگی و جاودانه است. در این آیه خداوند به پیامبرش امر فرموده مطلبی را بیان کند که طبق ظاهر آیه، بدون آن این رسالت تحقق پیدا نمی‌کند. محتوایی که بدون آن رسالت تحقق پیدا نمی‌کند، حکمی است که پیامبر در روز غدیر بیان فرمودند؛ یعنی ولایت امام علی علیه‌السلام.
به طور کلی در هر حکمی صرف ابلاغ کافی نیست و آنچه اهمیت دارد عمل به محتوای حکم است. وقتی قانون از جانب خدا و رسول می‌آید تا زمانی که توسط خود قانون گذار نسخ نشود، باقی و جاودانه است. بنابراین محتوای ولایت امیرالمومنین علیه السلام حکمی همیشگی و بدون ناسخ باقی می‌ماند.
حکم غدیر پس از پیامبر
شاید بتوان مهم‌ترین برهه‌ی تاریخ اسلام را دوران بعد از شهادت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله دانست. اگر قانون الهی رعایت می‌شد و حکم پیامبر در روز غدیر به درستی و در معنای حقیقی‌اش عمل می‌شد، مسیر تاریخ بشریت به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.
جنگ‌های امیرالمومنین و بی‌توجهی به حکم خداوند
همانطور که گفتیم واقعه غدیر یک حادثه معمولی و جزئی نبود و آن را باید فراتر از زمان و مکان دید. حوادث تاریخ پس از شهادت پیامبر را نیز باید در همین چهارچوب تحلیل و بررسی کرد. ولایت خط کشی بود که پیامبر در روز غدیر بیان فرموده و هر حادثه پس از رسول خدا را باید با این خط کش سنجید.
از دوران سه خلیفه اول که بگذریم، در زمان حکومت امیرالمومنین سه جنگ بزرگ رخ داد. خط کش ولایت می‌گوید، هر که طرف مخالف مولای غدیر ایستاده باشد، منحرف، گناه‌کار و مقصر است.
وقتی حکم الهی مشخص است سخن گفتن از اجتهاد شخصی معنایی ندارد. برخی ادعا می‌کنند سران جنگ جمل برای اصلاح جامعه مسلمانان جنگ جمل را به راه انداختند؛ بنابراین گرچه آن‌ها نسبت به خروج علیه خلیفه‌ی مسلمانان اشتباه کردند؛ اما این موضوع اشکالی ندارد چرا که آن‌ها بر اساس نظر خود عمل کرده‌اند، هرچند دچار خطا شده باشند!
لزوم مجازات مخالفان قانون
وقتی قانونی تدوین میشود دیگر کسی حق مخالفت با آن را ندارد و متخلفان مجازات می‌شوند. اگر قرار باشد هر کس بر اساس رای و نظر شخصی خود خلاف قانون عمل کند، در جامعه هرج و مرج و بی‌نظمی حاکم میشود. از طرفی ناقضان قانون باید مجازات شوند و تبرئه آن‌ها با این بهانه که به اجتهاد و نظر خود عمل کرده‌اند، به هیچ عنوان مورد قبول نیست.
سخن پیامبر در روز غدیر قانونی همواره ثابت و جاویدان در امت اسلامی به شمار می‌رود. هر کس در هر زمان که با این قانون مخالفت کند و با اقدام خود حکم خداوند را زیر پا بگذارد، بدون شک گناه‌کار خواهد بود. همانطور که معنا ندارد کسی در جامعه قانون را نادیده بگیرد و بر اساس نظر شخصی خود عمل کند، مسلمانان نیز حق ندارند بر خلاف قانون امت اسلامی و حکم پیامبر، به دنبال منافع و امیال شخص خویش بروند.
نتیجه
کسانی که در جنگ‌ها در مقابل امیرالمومنین ایستادند، بر خلاف حکم و قانون امت اسلامی عمل کرده و بدون شک خطاکار هستند. عمل به رای و نظر شخصی، نمی‌تواند مجوزی برای بی‌قانونی تلقی گردد.
پی‌نوشت:
[۱] سوره، مائده، آیه۶۷.
[۲] شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۰.