کاملترین برنامههای تربیتی و اقتصادی از سوی اسلام ارائه شده است. اسلام به سبب برنامه جهان شمولی که دارد، برای حوزههای مختلف فردی و اجتماعی احکام جامعی عرضه نموده است. نظام اقتصادی اسلام، برترین نظام فکری اقتصادی در مقابل نظامهای سرمایهداری و مارکسیستی است.
اسلام به سبب جامعیت محتوایی و جهان شمولی، پاسخگوی مسائل پیشروی جوامع بشری است. بهترین و برترین برنامههای تربیتی را اسلام ارائه داده و از این درگاه، شریفترین انسانها تربیت شده و پس از آن خود منشأ خیرات فراوانی برای بشر شدند. این دین زنده و جوشان، کاملترین برنامهها را در حوزه سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به جامعه عرضه داشته است.
برخلاف تصور دشمنان که اسلام را دینی بدون برنامه اقتصادی معرفی میکنند؛ برترین نظام فکری اقتصادی در مقابل نظامهای سرمایهداری و مارکسیستی متعلق به اسلام است. اسلام در معیار سنجش کمالی خود، اقتصاد را تنها از نظر مادی نگاه نکرده؛ بلکه اقتصادی را که برآمده از مبانی معرفتی، انسان شناختی و جهان شناختی باشد، به عنوان الگو معرفی نموده و در این الگودهی تمامی ابعاد وجودی انسان و نيازهای او را به ويژه بعد روحی كه هويت اصيل و محوری انسان را تشكيل می دهد، مورد توجه قرار داده است.
اقتصاد اسلامی، اقتصادی است که در آن استقلال، قناعت، اعتدال در مصرفگرایی، عدالت در تقسیم ثروت، ریشه کن شدن فقر و رفاه عمومی، حفظ حقوق مردم در آن وجود دارد.[1]
این نگاه جامع به اقتصاد، وقتی با دیگر نظام های سرمایه داری و ماركسيستی -كه تنها جنبه های مادی بر آن حاکم است- تطبیق داده میشود، به خوبی مشاهده میگردد که اسلام، اقتصاد را تنها يک بعد وجودی انسان قلمداد نموده و بُعد مهمتر و اصيلتر او را معنويت شمرده و اين خط فكری در همه تعاليم اسلام از جمله مسائل اقتصادی جريان دارد. برای نمونه: زکات، به عنوان یکی از منابع مهم مالی و اقتصادی مورد تأکید اسلام، علاوه بر اینکه در فقر زدایی، جلوگیری از شکاف طبقاتی و ایجاد رفاه عمومی جامعه مینماید، اسباب پاکیزگی نفسِ زکات دهنده و نیز تربیت او را برای مسئولیت پذیری نسبت به اقشار ضعیف جامعه فراهم میکند. در منابع اسلامی بالغ بر 2000 حدیث تنها درباره زکات آمده که اهمیت این منبع اقتصادي را برای خیر و صلاح جامعه و فرد نشان میدهد.[2]
با مشاهده در سیره و سخنان پیامبر، پیوند بین اقتصاد، اجتماع و اخلاق به خوبی قابل مشاهده است. آن حضرت با تحدید قلمرو مالکیت و تعیین ثروتهای عمومی، نهادینه نمودن قانون زکات و خمس، کیفیت تقسیم غنایم جنگی و نیز تحریم تجارت مبتنی بر حرام، انقلابی در فرهنگ اقتصادی جامعه ایجاد نمود و نظام سرمایه داری را که تنها با رویکرد مادیگرایانه به همه مسائل نگاه میکرد، ریشه کن و الگویی کامل و جامع را به جامعه بشری عرضه داشت.[3]
بنابراین نظام اقتصادی اسلام، نه تنها وامدار هیچ اقتصادی نبوده؛ بلکه برترین مدل و الگوی اقتصادی را به دنیا عرضه کرده است، مدلی که در آن عدالت اقتصادی، استقلال اقتصادی و رفاه عمومی، شاخصه آن است. در این الگوی اقتصادی، درآمد و مالکیتی تصویب میشود که از راههای صحیح و مشروع به دست آید نه آنکه از هر طریقی باشد؛ مانند: ربا، احتکار، تقلب، فریب، قمار، شراب فروشی، دزدی، خیانت، سرقت بیت المال، خود فروشی و مانند آن، که بیشتر آنها در نظام سرمایهداری وجود دارد.[4]
پینوشت:
1. اقتصاد اسلامی؛ برای مطالعه بیشتر به کتاب صدر، اقتصادنا، 1424ق، ص 421؛ هادوی تهرانی، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، 1378 ش، ص83 رجوع شود.
2. رجوع شود به: وسائل الشیعه و مستدرک الوسایل.
3. بررسی نظام سیاسی اقتصادي اسلام.
4. سیدحسین اسحاقی، اقتصاد اسلامی و گستره آزادی در آن، مجله رواق اندیشه، ش 32، مرداد 1383.