محبت و ولایت امیرالمومنین علیهالسلام، اکسیری است که خدا در فطرت انسان‌ها قرار داده است؛ ولی برخی به خاطر غفلت و جهالت نسبت به این ودیعه بزرگ، آن را انکار کرده و گاه با آن مبارزه می‌کنند. این، به دلیل تلازمی است که بین امام بودن و پذیرش درونی انسان‌ها وجود دارد.
محبت، اکسیری است که خداوند متعال در وجود انسان‌ها قرار داده است. هر چند انسان‌ها در میزان عشق ورزی و محبت، با یکدیگر تفاوت دارند ولی درون‌مایه همگی، بهره‌ای از محبت را داراست.
تعریف محبت
برای تعریف محبت، عبارت‌های گوناگونی به کار رفته است که در یک جمع‌بندی چنین می‌شود: محبت، تعلق خاص و انجذاب مخصوص و درونی، بین انسان و کمال اوست.[1] برخی آن را به «جاذبه» تعریف کرده‌اند که گاه مغناطيسى، طبيعى و بدون ادراک است [مانند گرایش موجود در حیوانات] و گاهى ادراكى و همراه با معرفت به يک امر ملايم با نفس است.[2]
تبعیت و پیروی، نشانه محبت واقعی
یکی از نشانه‌های محبت در قرآن کریم، پیروی و تبعیت از محبوب است؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُوني يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ؛[3] بگو: اگر خدا را دوست می‌داريد، از من پيروى كنيد! تا خدا (نيز) شما را دوست بدارد.»
قرآن کریم در این آیه، به کسانی که مدعی دوستی با خدا هستند گوشزد می‌کند که اگر خدا را دوست دارید، از پیامبر پیروی کنید؛ به همین خاطر، در آیه بعد، اطاعت از پیامبر را نیز واجب کرده است.
با توجه به مجموع آیات، می‌توان به دو نکته اشاره کرد:
1. محبت عام بین انسان و خدا از نوع خالق و مخلوق، که نتیجه آن رزق رساندن و توجه عام خدا به انسان است.
2. محبت خاص انسان به خدا از جهت پیروی از خدا و رسول او، که نتیجه آن محبوبیت نزد خداست.
نشانه بندگی و محبت به خدا، پیروی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله است و این پیروی، آثاری همچون محبوبیت و بخشش گناهان را به دنبال دارد. بنابراین، تبعیت نشانه محبت است.[4]
فطری بودن محبت به امیرالمؤمنین علیهالسلام
از سویی پیروی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله به معنای تقید به تمام سخنان و رفتارهای ایشان است و تمسک به اهل بیت علیهم‌السلام از جمله سفارشات مکرر آن حضرت است. بنابراین، این محبت و پیروی، موجب تحقق محبوبیت بنده نزد پروردگار می‌شود.
بر همین اساس، امام باقر علیهالسلام فرمودند: «هَلِ الدِّينُ إِلَّا الْحُبُ وَ الْبُغْض؛[5] آیا دین، به‌جز محبت [به اولیاءالله] و دشمنی [با دشمنان خدا] است؟» به عبارت ساده‌تر، دین، بر پایه محبت، بنا شده است و نتیجه محبت، پیروی و تبعیت است. پس تبعیت از پیامبر، نتیجه محبت به امیرالمؤمنین علیهالسلام است زیرا دینداری و تبعیت دینی، بر پایه محبت پی‌ریزی شده است.
از سویی دیگر، فطرت انسان نیز بر اساس حب به کمال و تلاش برای رسیدن به آن سرشته شده است.[6] امام رضا علیهالسلام از جدشان امام سجاد علیهالسلام چنین نقل کرده‌اند: «فِي قَوْلِهِ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها قَالَ هُوَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَلِيُّ اللَّهِ إِلَى هَاهُنَا التَّوْحِيد؛[7] درباره آیه، اين سرشت الهى است كه خداوند انسان‌ها را بر آن آفريده، فرمود: [سرشت آدمی] لا إله إلاّ الله، محمّد رسول الله، علیّ أمیرالمؤمنین، ولیّ الله است؛ و توحید، تا همین‌جا است.»
پس علاوه بر این‌که ولایت امیرالمؤمنین علیهالسلام از مبانی توحید شمرده شده است، این ولایت، در فطرت آدمی نیز قرار داده شده است.
نشانه های فطری بودن
1. اقرار انبیای گذشته به ولایت امیرالمؤمنین علیهالسلام را می‌توان از جمله اسرار فطری بودن ولایت آن حضرت دانست.[8]
2. حسرت اخروی کوتاهی در مورد ولایت امیرالمؤمنین نشانه فطری بودن محبت آن حضرت
یکی از اسامی روز قیامت، روز حسرت است؛ روزی که خداوند متعال فرمود: «يُرِيهِمُ اللهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ؛[9] خداوند اعمالشان را به صورت حسرت‌هایی مجسم، به آنها نشان می‌دهد.»
هرچند این حسرت، به طور مطلق آمده است ولی می‌توان معنای آن را در آیه دیگری جستجو کرد، آنجا که فرمود: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَى عَلَى مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللهِ؛[10] بترسيد از روزى كه هر كسى به خود مىگويد: وا حسرتا بر من، از آن ستم‌ها و کوتاهی‌هایی كه به درگاه خدا روا داشتم.» از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله، سؤال کردند: مراد از «جنب الله» چیست؟ حضرت فرمودند: او، وصی من، امیرالمؤمنین علیهالسلام است.[11]
بی‌تردید هر حسرتی در روز قیامت، نشانه فطری بودن نیست [هر چند ریشه فطری دارد]، ولی حسرت واقعی در روز قیامت، برای کسی است که در حق امیرالمؤمنین علیهالسلام کوتاهی کرده است. همین حسرت، نشان می‌دهد این ولایت و محبت، فطری بوده است؛ هر چند برخی با غفلت و جهالت خود، روی فطرت را می پوشانند.
بر اساس آیات قرآن کریم، یکی از صفات امیرالمؤمنین علیهالسلام، «امام بر هر چیزی» است.[12] این، شامل همه موجودات عالم می‌شود و از آنجا که بین امام و مأموم نیز محبتی وجود دارد، پس امیرالمومنین علیهالسلام، محبوب همه موجودات عالم است.[13]
پی نوشت
[1]. رک، المیزان، ج1، ص410.
[2]. نشریه معرفت، موسسه امام خمینی، ج107، ص9.
[3]. سوره آل عمران، آیه31.
[4]. همان، ادامه آیه.
[5]. تفسیر فرات، ص430.
[6]. سوره روم، آیه30.
[7]. تفسیر قمی، ج2، ص155.
[8]. مناقب، ابن شهرآشوب، ج1، ص288.
[9]. سوره بقره، آیه167.
[10]. سوره زمر، آیه56.
[11]. الغیبة، نعمانی، ص40.
[12]. سوره یس، آیه12؛ کافی، کلینی، ج1، ص283.
[13]. رک، البرهان، بحرانی، ج4، روایات ذیل آیه؛ رک، تفسير القرآن الكريم، ج5، ص: 36.