با بررسی سه یادداشت قبلی در خصوص مبانی اسلامی مذاکره با دشمن ، در یک نتیجه گیری کلی، سیمای سیاست خارجی و شرایط برخورد با دشمنان را می‌توان در نکات زیر خلاصه کرد:
1. پذيرش ولايت كفّار از سوى مؤمنان، ممنوع است: لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ
2. در جامعه اسلامى، ايمان شرط اصلى مديريّت و سرپرستى است.
3. ارتباط سياسى نبايد منجر به سلطه پذيرى يا پيوند قلبى با كفّار شود.
4. ارتباط يا قطع رابطه بايد بر اساس فكر و عقيده باشد، نه بر اساس پيوندهاى فاميلى، قومى و نژادى «الْمُؤْمِنُونَ» و «الْكافِرِينَ»
5. هر كس به سراغ كفّار برود، خداوند او را به حال خود رها و از امدادهاى غيبى خود محروم مى سازد: وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْ ءٍ
6. ارتباط ظاهرى با كفّار براى رسيدن به اهداف والاتر، در مواردى جايز است: إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً
7. تقيّه براى حفظ دين است. مبادا به بهانه تقيّه، جذب كفّار شويد و از نام تقيّه سوءاستفاده كنيد: يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ
8. در مواردى كه اصل دين در خطر باشد، بايد همه چيز را فدا كرد و فقط بايد از خدا ترسيد
9. ياد معاد، بهترين عامل تقواست: وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ
10. مبادا به خاطر كاميابى و رفاه چند روزه دنيا، سلطه كفّار را بپذيريد كه بازگشت همه به سوى اوست[1]
نوع برخورد با پیمان‌شکنی‌های دشمن در آیات قرآن کریم
خداوند در آیات 55 تا 58 از سوره انفال درباره نوع برخورد با پیمان‌شکنی‌های دشمن می‌فرماید:
(55) إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الَّذِینَ کَفَرُواْ فَهُمْ لاَیُؤْمِنُونَ؛ قطعا بدترین جنبندگان نزد خدا آنهایند که کافر شده‌اند و ایمان نمی‌آورند.
(56) الَّذِینَ عَاهَدتَّ مِنْهُمْ ثُمَّ یَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِی کُلِّ مَرَّةٍوَ هُمْ لاَیَتَّقُونَ؛ کسانی که تو از آنان پیمان گرفتی، سپس پیاپی پیمان خویش را می‌شکنند و هیچ پروا نمی‌کنند.
(57) فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِم مَّنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ؛ پس اگر آنها را در جنگ بیابی پراکنده‌شان ساز تا پیروانشان نیز پراکنده شوند، باشد که عبرت گیرند.
(58) وَ إِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِیَانَةً فَانبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَى سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَیُحِبُّ الخَائِنِینَ؛ اگر بیم این داری که گروهی در پیمان خیانت می‌کنند، به آنان اعلام کن که همانند خودشان عمل خواهی کرد زیرا خدا خائنان را دوست ندارد.
بر اساس ظاهر این آیات درمی‌یابیم:
الف) گروهی از اهل کفر هستند که بر عهد و پیمان خویش باقی نمی‌مانند و هربار که با آنها پیمان بسته می‌شود، نقض عهد می‌کنند و بر عهد خویش پابرجا نیستند آنجا که فرمود: یَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِی کُلِّ مَرَّةٍ؛ هربار نقض عهد می‌کنند.
ب) دیگر اینکه در آیه 58 بیان می‌دارد «هرگاه بیم این داری که گروهی در پیمان خیانت می‌کنند، به آنان اعلام کن که همانند خودشان عمل خواهی کرد...»، می‌توان به‌راحتی فهمید مذاکره در شرایط خوف از خیانت دشمن، باطل است و باید همانند خودشان با ایشان برخورد کرد.
ج) مسئله بعدی این است که خداوند این‌گونه دشمنانی را که هربار نقض عهد می‌کنند و مدام خیانت می‌کنند، «بدترین جنبندگان نزد خود؛ شَرَّ الدَّوَابِّعِندَ اللّهِ» معرفی می‌کند.
اتفاقاً خداوند در آیه 60 همین سوره تأکید دارد «در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و سازوبرگ جنگى] و اسبان ورزیده [براى جنگ] آماده کنید تا به‌وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان و دشمنانى غیر ایشان را که نمىشناسید، اما خدا آنان را مىشناسد، بترسانید؛ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ.
نکته ضروری در موضوع مذاکره با دشمن ، سیاست کلی نظام اسلامی است که بر مبنای صلح و مذاکره است، نه جنگ و بی‌تفاوتی نسبت به سایر کشورها؛ یعنی بر اساس آیات قرآن هرگاه دشمن از در صلح وارد شد، می‌توان با آنها از در صلح وارد شد.
در آیه 61 انفال می‌فرماید: «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیم؛ و اگر دشمنان به صلح گرایند، تو هم به صلح گراى و بر خدا توکل کن که یقیناً او شنوا و داناست»؛ اما این مسئله منوط به فهم از عدم خیانت دشمن و عدم ترس از نقض عهد آنهاست[2]
اتفاقاً رهبر معظم انقلاب در طول مذاکره با دشمن ، بر این نوع استراتژی تأکید داشتند؛ ایشان در بیاناتی فرمودند: « جمهوری اسلامی ایران تاکنون به تعهدات خود در برجام پایبند بوده است، اما اروپایی‌ها به وظایف خود عمل نکرده‌اند و این قابل قبول نیست که ما به‌طور کامل به تعهدات خود در برجام عمل کنیم اما آنها تعهدات خود را انجام ندهند.» [3]
ادامه دارد...
پی نوشت:
1. قرائتي، محسن، تفسیر نور، تهران، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، 1387، ج1، ص495.
2. "استراتژی قرآن و پیامبر در مذاکره با دشمن چیست؟" مصاحبه محمد حسین رجبی دوانی با خبرگزاری تسنیم https://www.tasnimnews.com/fa
3. دیدار رئیس جمهوری روسیه با رهبر انقلاب 1397/06/16 - https://farsi.khamenei.ir