حدیث غدیر، نصی صریح بر امامت امیرالمومنین

18:47 - 1401/04/20

بی‌تردید حدیث غدیر خم، در بین شیعه و اهل تسنن متواتر است؛ بنابراین مهم ترین دلیلی است که شیعیان برای امامت امیرالمومنین علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله، به آن استدلال می‌کنند.

حدیث غدیر نصی صریح بر امامت امیرالمومنین علیه السلام

حدیث غدیر از مهمترین احادیثی است که بر ولایت و امامت امیرالمومنین، علی علیه السلام دلالت دارد. این جریان علاوه بر تواتر در بین شیعه و اهل تسنن؛ اعترافات بسیاری از علمای اهل تسنن را نیز به دنبال دارد.

دلالت صریح حدیث غدیر بر امامت و اولی به تصرف

حدیث غدیر

بی‌تردید خداوند مقام نبوت را برای پیامبرش قرار داده است. یکی از شئون نبوت، «ولی» بودن پیامبر بر مردم است[1] که معنای آن در سوره احزاب، بیان شده است: «النَّبِيُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؛[2] پیامبر، نسبت به مؤمنان از خودشان اولی و سزاوارتر است.» بنابر این معنای ولی، به معنای اولی به تصرف است.

معنای «اولی بالمومنین» از دیدگاه اهل تسنن
دانشمندان اهل تسنن در معنای این جمله به صراحت به سرپرستی و اولی به تصرف، اذعان کرده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1. آلوسی می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله، سزاوارتر و نزدیک تر از مردم به خودشان است.[3]

2. بغوی می‌نویسد: به معنای نفوذ حکم پیامبر و وجوب اطاعت او بر مردم است. سپس مثال می‌زند: وقتی پیامبر صلی ‌الله ‌علیه ‌و ‌آله چیزی از مردم بخواهد؛ ولی خودشان به چیز دیگری تمایل داشته باشند، اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله، سزاواتر است.[4]

شوکانی اضافه می‌کند: «...بر مردم، واجب است که اطاعت از آن حضرت را برتر از اطاعت خود و خواهش‌های نفسانی خود بدانند.»[5]

3. برخی از علمای الازهر نیز به معنای سزاوارتر بودن ولایت پیامبر نسبت به مردم، اذعان کرده و اطاعت او را واجب دانسته‌اند.[6]

پس به اعتراف بسیاری از دانشمندان اهل تسنن، «اولی بالمومنین» در آیه به معنای سرپرستی، ولایت و سزاوارتر بودن به تصرف نسبت به خود مردم معنا می شود؛ بنابراین «ولی» در سوره مائده به معنی «اولی به تدبیر و تصرف» خواهد بود.

ترجمه ولی در خطبه غدیر، توسط پیامبر صلی الله علیه و آله
در حدیث غدیر خود پیامبر کلمه «ولی» را به معنای اولی به تصرف معنا کرد؛ زیرا ابتدا فرمود: «ألَسْتُ أوْلَى بِكُمْ مِنْ أنْفُسِكُمْ؛[7] آیا من نسبت به شما از خودتان اولی تصرف نیستم؟» سپس جمله بعد را بر آن تفریع کرد و آن اینکه: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلاَهُ؛[8] هر که من مولای اویم، پس این علی مولای اوست.»

بی تردید این تنها معنایی است که از سیاق کلام پیامبر صلی الله علیه و آله، به دست می‌آید و مطابق با نص آیات قرآن کریم نیز هست. پس «ولی» در قرآن و در خطبه پیامبر در غدیر خم، به معنای «سرپرست و اولی به تصرف» است. یعنی شأن حاکمیت و سرپرستی پیامبر صلی الله علیه و آله، به امیرالمومنین علیه السلام انتقال داده شد.

اعتراف حاضران و معاصران به معنای حدیث غدیر خم
بعد از معرفی امیرالمومنین علیه السلام در غدیر خم، عمر بن خطاب و دیگر مردم، در ضمن بیعت با حضرت، به ایشان تبریک گفتند: «بَخٍّ بَخٍّ لَکَ یا ابنَ أبی طالب، أصبَحتَ مَولای و مَولی کُلِّ مُسلمٍ؛[9] ای پسر ابی طالب! گوارا باد بر تو، مولای من و هر مرد و زن مؤمن شدی» این نوع تبریک، خود نشانگر مساله جانشینی و رهبری است.

همچنین افرادی مانند حسان بن ثابت، شاعر نامدار زمان پیامبر نیز کلمه «مولی» در حدیث غدیر را به امام و هادی ترجمه کرده است. وی می‌گوید: «فقال له قُمْ يَا عَلِي فَإنّنی رضيتُك مِنْ بعدي إماماً و هادياً؛[10] پس پیامبر به علی گفت: بپاخیز ای علی! پس براستی که من به امامت تو بعد از خودم رضایت دادم.»

خود امیرالمومنین علیه السلام در جاهای مختلف به حدیث غدیر استدلال کرده است که به یک نمونه اشاره می‌شود و آن اینکه: حضرت در شعری برای معاویه چنین استدلال کرد: «وَ أوْجَبَ لِي وِلَايَتُه عَلَيْكُم رَسُول اللهِ يَوْمَ غَديرِ خُم؛[11] پیامبر صلی الله علیه و آله، ولایت من را در روز غدیر خم، بر شما واجب کرد.»

نکته پایانی و شاهدی دیگر بر معنای «ولی»: بعد از حادثه غدیر، شخصی به نام حارث بن نعمان، گفت: اگر ولایت و امامت بعد از پیامبر به علی علیه السلام، منتقل می‌شود، از خدا می‌خواهم كه عذابي نازل كند و مرا از بين ببرد، «سئل سَائلٌ بِعَذابٍ وَاقِع؛[12] درخواست کننده‌ای از عذابی درخواست کرد که واقع شد.» بلافاصله سنگی از آسمان نازل شد و او را به هلاکت رساند.[13]

بنابراين هیچ تردیدی در معنای حدیث غدیر بر امامت امیرالمومنین عليه‌السلام نیست.

پی نوشت
[1]. سوره مائده، آیه55.
[2]. سوره احزاب، آیه6.
[3]. روح المعانی، آلوسی، ج11، ص149.
[4]. معالم التنزیل، بغوی شافعی، ج5، ص747.
[5]. فتح القدیر، شوکانی، ج4، ص301.
[6]. تبسیر التفسیر، ابراهیم القطان، ج3، ص99.
[7]. المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج3، ص613؛ معجم الکبیر، طبرنی، ج5، ص195.
[8]. تذکره الخواص، ابن جوزی، ص64؛ فتح الباری، ابن حجر، ج7، ص74؛ شرح مشکل الآثار، طحاوی، ج5، ص13.
[9]. البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج7، ص386.
[10]. نظم دُرَر السمطين، زرندی، ص113.
[11]. الغدیر، امینی، ج1، ص395.
[12]. سوره معارج، آیه1.
[13]. تفسیر قرطبی، ج18، ص278.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
1 + 4 =
*****