زیباترین مدیریت سبک زندگی را باید در سیره و سبک زندگی اهل‌بیت‌علیهم‌السلام جستجو نمود. رعایت ادب گفتاری و رفتاری در مقابل مخالفان و دشمنان اسلام از جمله درس‌های آموزشی در سیره ائمه‌علیهم‌السلام برای سبک زندگی اسلامی است.
مکتب اهل بیت علیهم‌السلام کارخانه انسان‌سازی
مکتب اهل بیت علیهم‌السلام مکتبی انسان‌ساز با آورده‌های تربیتیِ فراوانی است که به‌کارگیری آنها در جامعه اسلامی، آن جامعه را به مشربگاهی برای تولید فضایل و رواج ارزش‌ها تبدیل می‌کند و در نتیجه، به تربیت نسلی صالح و مؤمن و زایشگاهی برای تولید امنیت روحی و روانی ختم می‌نماید. در این اندیشگاه، اندیشه‌هایی به جامعه تزریق می‌شود که مملوِّ از ارزش‌های افزوده تربیتی و اخلاقی است. اندیشه‌هایی از جنس ادب، احترام، عفت، کرامت، مناعت، عزت، حیا، پاکدامنی، پاک‌زیستی، گناه‌گریزی، دوستی، محبت، ظلم‌ستیزی، دشمن‌شناسی، ولایت‌شناسی، ولایت‌مداری و ... .
ایدوئولوژِی دشمن در بدبینی جامعه به اهل بیت علیهم‌السلام
رواج این اندیشه‌ها در جامعه اسلامی، سبب شده تا دشمنان اسلام و اهل‌بیت علیهم‌السلام احساس خطر نموده و برای جلوگیری از رواج چنین تفکرات انسان‌ساز، اقدام به ساخت بافته‌های ذهنی دروغ و نسبت‌های ناروا به دستگاه امامت می‌کنند. آنها تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا در قالب‌ها نو و با کمک امپراتوری رسانه‌ای و مبلغان شیفته و فریفته خود - که در اختیار دارند - جوانان و جوامع اسلامی را اغفال کرده و به این مکتب‌گاه انسان‌ساز بدبین نمایند. جریان‌های ضد شیعی، با استناد به پاره‌ای روایات و برداشت‌های سلیقه‌ای از محتوای آنان و ترجمه نادرست واژگان، بی‌ادبی گفتاری را نمونه‌ای از بدرفتاری‌های امامان با مخاطبان خود بشمارند.
مدرسه اهل بیت ادبگاه آموزش گفتار و رفتار
اهل‌بیت علیهم‌السلام نه تنها با شیعیان بلکه با دشمنان خود با نهایت ادب و رفتار نیکو برخورد و سخن گفته‌اند. مرجئه، معتزله، اشاعره، خوارج، غالیان، حاکمان دستگاه خلافت و ... از جمله نحله‌ها و فرقه‌هایی بودند که برای بدبینی جامعه اسلامی به دستگاه امامت، از هیچ اقدام منفی و عوام پسندی فروگذاری نمی‌کردند و از این درگاه، افکار عمومی را علیه دستگاه امامت تشویش و بدبین می‌کردند. ائمه در مقابل این تفکرات منفی تلاش می‌کردند تا با هدایت‌گری، مناظره‌های علمی و اقامه برهان‌های متقن - در نهایت ادب گفتاری و رفتاری - از کج‌روی‌ها و انحرافات آنها جلوگیری نموده و جامعه اسلامی را از اندیشه انحرافی آنان آگاه نمایند. ده‌ها روایت از این مکتب نشان می‌دهد زیباترین سخنان با انسان‌های بی‌ادب از زبان ائمه صادر شده است و در این سخنان هرگز فحاشی و نسبت های بد وجود ندارد.
نه تنها خود مقید به خوب و زیبا حرف زدن در مقابل بد زبانان بودند بلکه شیعیان خود را نیز به این امر سفارش می‌نمودند؛ چنان‌که امیر بیان امام علی علیه‌السلام در نهج البلاغه بر این امر تأکید فرمودند.[1] قرآن بر این پاکی گفتاری و رفتاری معصوم به عنوان والاترین الگوهای تربیتی اشاره و می‌فرماید: «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا؛[2] خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.»
این زیبایی گفتاری و رفتاری در سیره اهل بیت علیهم السلام سبب شده تا دوست و دشمن بر آن اقرار و مجذوب آنان شوند و به دوست‌داشتنی‌ترین شخصیت‌ها نزد مردم تبدیل شوند چنان که معاویه گفتاری به فرزند خود یزید، می‌گوید: «دوست داشتنی‌ترین کس نزد مردم، حسین‌علیه‌السلام است.»[3]
جلوه‌هایی از ادب در سیره رفتاری ائمه‌علیهم‌السلام
در روایتی آمده فردی به مدینه آمد و وقتی با امام حسین برخورد نمود شروع به فحاشی و بدزبانی به امام نمود، امام نه تنها بر او خشم و زبان به مذمت او ننمود بلکه با نگاهی پر از مهر و عطوفت از نیازهای او سؤال نمود ... ، این برخورد نه تنها مرد شامی را از کار خود پشیمان و سرافکنده نمود بلکه او را از محبان امام قرار داد.[4] در بحبوحه‌ی جنگ صفین، دو نفر از یاران امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به اهل شام فحش دادند، امام(علیه‌السلام) از عملِ ایشان باخبر شد و آن دو نفر را احضار کردند و فرمود: «من خوش ندارم كه شما دشنام دهنده باشيد، اما اگر كردارشان را يادآور مىشديد، و گمراهىها و كارهاى ناشايسته آنان را بر مىشمرديد به راست نزديك‌تر بود.»[5]
گاهی نسبت‌هایی که دشمنان به ائمه می دادند جنبه خانوادگی و ناموسی بوده ولی سلاح امام رعایت ادب بوده است؛ چنان که وقتی فرد نصرانی به امام باقرعلیه‌السلام جسارت نمود و به آن حضرت نسبت: «انت بقرٌ: تو گاو هستی» (العیاذ بالله) داد، امام (علیه‌السلام) در مقابل بی ادبی او فرمودند: «من باقر هستم نه بقر.» سپس آن شخص به مادر امام نسبت‌هایی داد و امام همین‌طور با کمال ادب به او پاسخ داد.»[6] در منشور امام صادق علیه‌السلام به یاران و شیعیان آمده که: «از دشنام به دشمنان خدا بپرهیزید، آن هنگام که دشنام مىشنوید؛ زیرا آنها نیز بدون آگاهى به خدا دشنام خواهند داد ... دست بردارید از این‌کار، دست بردارید از این‌کار و از اوامر الهى پیروى کنید.»[7]
رهیافت
بدزبانی کار افراد بی‌منطقی است که از طریق عقلانیت و استدلال قادر به بیان عقائد خود نیستند. در مکتب‌گاه اندیشه‌ساز ائمه‌علیهم‌السلام نه تنها هتاکی و توهین جایگاهی نداشت بلکه رفتارهای حسنه جایگزین بدزبانی‌های دشمنان می‌شد.
پی‌نوشت:
[1] شریف رضی، نهج البلاغه، ص 323.
[2] احزاب(33): 33.
[3] بلاذرى، كتاب جمل من انساب الأشراف، ج 3، ص 165.
[4] شهید مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى، ج 18، ص 211.
[5] شریف رضی، همان، ص 323.
[6] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 206.
[7] کلینی، الكافی، ج 8، ص 2.