نگاهی به ترجمه و نکات آیه مباهله

آیه مباهله

فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل‌لَّعْنَتَ الله عَلَی الْکاذِبِینَ

هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن‌گاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.(سوره آل عمران،۶۱)

جایگاه

از جمله آیاتی که درباره حقانیت پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و فضیلت اهل بیت وی به آن استناد شده است، آیه مباهله است.

بیشتر مفسران و محدثان شيعه و اهل سنت تصريح كرده‌‏اند كه آيه مباهله در حق اهل بيت علیهم‌السلام نازل شده و پيامبر صلی‌الله علیه و آله تنها كسانى را كه همراه خود برای مباهله برد فرزندانش حسن و حسين علیهماالسلام و دخترش فاطمه سلام‌الله علیها و على علیه‌السلام بودند.

در روایتی است که وقتی مأمون در خواست دلیلی بر خلافت امیر المؤمنین از امام رضا علیه‌السلام می کند امام رضا علیه‌السلام آیه مباهله را معرفی کرده است.(و این بدین معناست که امام علی علیه‌السلام جان پیامبر است و جدایی میان آن دو نیست)

معنای مباهله

مُباهله یعنی نفرین کردن یکدیگر. وقتى افرادى درباره یک مسأله مهم دینى گفتگو کنند و استدلالات منطقى آنها سودى نداشته باشد، در یک جا جمع شده و به درگاه خدا تضرع مى‌کنند و از او مى‌خواهند که دروغگو را رسوا ساخته و مجازات کند، گفته می‌شود که مباهله صورت گرفته است.

شأن نزول آیه مباهله

آیه مباهله و آیات قبل از آن در پاسخ به مسیحیان نجران نازل شد. گروهی از مسیحیان همراه با بزرگان خود برای گفتگو با پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله درباره ادعای رسالت وی به مدینه آمدند. پیامبر پس از معرفی خویش، درباره حضرت عیسی(ع) فرمود که او بنده‏‌ای از بندگان خداست. آنها نپذیرفتند و متولد شدن عیسی علیه‌السلام بدون پدر را دلیل بر الوهیت او دانستند و پس از آن آیه ۵۹ سوره آل‌عمران در رد سخن آنها نازل شد که «مَثَل عیسی در نزد خدا، همچون آدم است که او را از خاک آفرید».

از آنجا که مسیحیان نجران پس از این هم بر باور خویش اصرار داشتند، پیامبر صلی‌الله علیه و آله به فرمان الهی آنها را به مباهله دعوت نمود و آنها تا فردای آن روز مهلت خواستند. فردا که شد پیامبر صلی‌الله علیه و آله همراه با فرزندان و دامادش برای مباهله حاضر شد، ولی مسیحیان چون جدیت و اخلاص پیامبر صلی‌الله علیه و آله و همراهانش را مشاهده کردند از عقوبت الهی هراسان شده و به توصیه بزرگ‌شان تن به مباهله ندادند. آنان با پیامبر صلی‌الله علیه و آله صلح کرده و درخواست کردند که با پرداخت جزیه بر دین خود باقی بمانند و پیامبر نیز پذیرفت. رخداد مباهله و نزول این آیه در روز ۲۴ ذی الحجه سال نهم هجری (سال عام الوُفود) اتفاق افتاد.

تفسیر

مفسران اهل سنت مانند زمخشری، فخر رازی و بیضاوی گفته‌اند که مراد آیه از «اَبْناءَنا» (پسران‌مان) حسن و حسین علیهماالسلام، و مراد از «نِساءَنا» (زنان‌مان) فاطمه زهراسلام‌الله علیها و مراد از «اَنْفُسَنا» (جان‌های‌مان) حضرت علی علیه‌السلام است؛ یعنی چهار تنی که همراه با خود رسول خدا، پنج تن آل عبا را تشکیل می‌دهند.

مفسران شیعه در پاسخ به این اشکال که «اَبْناءَنا»، «نِساءَنا» و «اَنْفُسَنا» با صیغه جمع ذکر شده، در حالی که مصادیق مذکور یا مفرد هستند و یا مثنّی، گفته‌اند:

شأن نزول آیه قرینه بر صحت این تفسیر است؛ زیرا در این واقعه به اتفاق مفسران و راویان و تأییدهای تاریخی، رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به جز علی، فاطمه و حسنین علیهم‌السلام، کسی را برای مباهله همراه خود نبرد.

به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، در مرحله قرارداد، گاهی الفاظ به‌صورت جمع ذکر می‌‏شود تا بر همه مصادیق تطبیق کند، ولی در مرحله اجرا ممکن است مصداق، منحصر به یک فرد باشد، و این انحصار در مصداق منافات با کلی بودن مسئله ندارد؛ مثلاً در قرارداد چنین می‌نویسند که مسئول اجراى قرارداد امضاءکنندگان آن و فرزندان آنها هستند، در حالی که ممکن است یکى از طرفین تنها یک یا دو فرزند داشته باشد و این موضوع منافاتى با تنظیم قانون یا قرارداد به صورت «جمع» ندارد.

اطلاق صیغه جمع بر مفرد یا تثنیه تازگی ندارد، و در قرآن موارد دیگری نیز مشاهده می‌شود که آیه بر اساس شأن نزول، راجع به یک نفر بوده اما از صیغه جمع استفاده شده است؛ مثل آیه ظهار در سوره مجادله.