شیعیان نظریه «عدالت صحابه» را مخالف قرآن کریم می‌دانند و صرف مصاحبت و همراهی با رسول خدا را دلیلی بر عدالت، در نظر نمی‌گیرند. مرجعیت علمی و دینی اهل بیت علیهم‌السلام بعد از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله مصونیت شیعیان را در نپذیرفتن چنین دیدگاهی تضمین می‌کند.
برخی از علمای اهل سنت، صحابه را این چنین معرفی می‌کنند: هر شخصی که با پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه وآله ملاقات کرده و در حالی از دنیا رفته که مسلمان و دارای ایمان به رسول خدا بوده است.[1]
عدالت و جایگاه صحابه نزد اهل سنت
از نظر مشهور علمای اهل سنت، تمامی صحابه عادل‌اند و هیچ جرح و تعدیلی در مورد ایشان راه ندارد، چرا که خداوند ایشان را تزکیه کرده و عادل قرار داده است.[2] ابن حجر در کتاب الاصابه بیان می‌کند: میان اهل سنت اتفاق وجود دارد که تمامی صحابه عادل هستند، و تنها گروهی از اهل بدعت از چنین حکمی تخلف کرده‌اند.[3]
دیدگاه شیعه در عدالت صحابه
از نظر شیعه، صحابه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله مانند دیگر مسلمانان بوده و به صرف دیدار و مصاحبت با پیامبر، عدالت هیچ شخصی احراز نمی‌گردد.
نظریه عدالت صحابه، مخالف نص صریح قرآن کریم است؛ زیرا خداوند در آیات متعددی به ارتکاب معاصی توسط ایشان و نقض عدالت‌شان اشاره کرده است: به طور نمونه «منافقین» به عنوان گروهی که نه تنها عادل؛ بلکه بنابر آیات قرآن حتی مسلمان هم نیستند، در عصر رسول خدا و در میان مسلمانان زندگی می‌کردند. قرآن کریم در موارد متعددی به ایشان اشاره کرده، و سوره ای را نیز به ایشان اختصاص داده است.
خداوند در مورد فرجامشان می‌فرماید: «إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا؛ [4] بی تردید منافقان در پایین ترین طبقه از آتش‌اند، و هرگز برای آنان یاوری نخواهی یافت» قرآن کریم، نمونه‌هایی از نفاق ایشان را نیز ذکر می‌کند: «إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ؛[5] (ای رسول ما) چون منافقان ریاکار نزد تو آیند گویند که ما به یقین و حقیقت گواهی می‌دهیم که تو رسول خدایی؛ و خدا می‌داند که تو رسول اویی و خدا هم گواهی می‌دهد که منافقان سخن دروغ می‌گویند.»
در قرآن کریم برخی از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه وآله به عنوان فاسق معرفی شده‌اند؛ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ؛[6] ای اهل ایمان! اگر فاسقی خبری برایتان آورد، خبرش را بررسی و تحقیق کنید تا مبادا از روی ناآگاهی، گروهی را آسیب و گزند رسانید و بر کرده خود پشیمان شوید.»
گروهی دیگر افرادی‌هستند که به سبب گناهانشان مورد گمراهی شیطان قرار گرفته‌اند. ایشان افرادی بودند که در جنگ احد، رسول خدا را تنها گذاشته و پا به فرار گذاشتند، خداوند تصریح می‌کند که شیطان به سبب برخی معاصی، ایشان را مورد فریب قرار داده است: « إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطَانُ بِبَعْضِ مَا كَسَبُوا وَلَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ؛[7] کسانی که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر، فرار کردند، شیطان آنها را بر اثر بعضی از گناهانی که مرتکب شده بودند، به لغزش انداخت؛ و خداوند آنها را بخشید. خداوند، آمرزنده و بردبار است.»
همچنین آیات و روایات بسیار متعدد دیگری که در آنها حتی به ارتداد برخی از صحابه هم اشاره شده است.[8]
در نتیجه برخلاف اهل سنت که نظریه عدالت صحابه را مسیری جایگزین برای بعد از رسول گرامی اسلام قلمداد می‌کنند، اما این دیدگاه به خاطر مخالف بودن با آیات و روایات، قابل پذیرش نیست.
شیعیان با تکیه بر مرجعیت علمی و دینی اهل بیت علیهم‌السلام بعد از رسول گرامی اسلام، آموزه‌های خود را از مسیری الهی و خطاناپذیر دریافت می‌کنند: «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛[9]خداوند اراده فرموده است که هرگونه رجس و پلیدی را از شما اهل‌بیت برطرف کند و شما را پاک و مطهر گرداند.»
پی‌نوشت:
[1] الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج1، ص 158.
[2] اسد الغابه، ابن اثیر، ج1، ص 10.
[3] الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج1، ص 162.
[4] سوره نساء، آیه 145.
[5] سوره منافقون، آیه 1.
[6] سوره حجرات، آیه6.
[7] سوره آل عمران، آیه155.
[8] صحیح بخاری، محمد بخاری، ج8، ص121. اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج1، ص163.
[9] سوره احزاب، آیه 33.
