هرچند مشورت، یکی از آموزههای قرآنی است؛ ولی به این معنی نیست که در همه مسائل، حتی مسائل اساسی و ضروری دین، نیز نیاز به مشورت باشد! بر همین اساس، نمیتوان به استناد این گونه آیات، به محض اینکه مشکلی در نظام اسلامی پیش آمد، سریع حکم به مشورت و همهپرسی داد.
مشورت یکی از آموزههای قرآنی و روایی است که علاوه بر اهمیت، دارای آثار اجتماعی زیادی است .
معنای مشورت
مشورت در لغت، به معنای استخراج و بیرون کشیدن عسل، از شکاف سنگ است؛[1] ولی در اصلاح، به معنای استخراج رای صحیح، از دیگری است، به این معنی که اگر کسی رای صحیح را نداند، با مراجعه به دیگری، از او رای صحیح را جستجو میکنیم.[2]
مشورت در امور جنگی
مشورت در کارها، بیشتر برای به دست آوردن رای صحیح است. قرآن کریم پیامبرش را به مشورت سفارش میکند: «وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ»؛[3] «و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن».
در این آیه، خداوند بعد از مشورت گرفتن از مردم، تصمیم نهایی را بر عهده پیامبر قرار داده است. همانگونه که از شأن نزول این آیه فهمیده میشود، این مشورت، در امور جنگی است؛ زیرا این آیه در جنگ اُحد نازل شده است. بنابراین نمیتوان حکم عمومی از آن برداشت کرد و مشورت را در تمام مسائل توسعه داد.
جایگاه مشورت و همهپرسی
بیتردید مشورت، در اموری است که مردم میتوانند در آن نظر بدهند، ولی هرگز پیامبر در معرفی جانشین خود با مردم مشورت نکرد و یا در امور اساسی دین، مانند احکام و ضروریات دین که حکم آن در قرآن و روایات آمده است. بنابراین هر چند مشورت یک امر پسندیدهای است؛ ولی به این معنی نیست که پیامبر وظیفه داشته باشد در تمام موارد با مردم مشورت کند. در جامعه اسلامی نیز همین طور است، هر چند مشورت با مردم و همه پرسی در قانون اساسی، آمده است؛ ولی به این معنی نیست که تا مشکلی برای کشور پیش بیاید، برخی موضع گرفته و با استناد به قانون خواهان همهپرسی آن شوند.
پینوشت:
[1]. قرشی، سیدعلی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، 1412 ق، چاپ ششم، ج4، ص88.
[2]. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه موسوی، بیتا، ج18، ص92.
[3]. آلعمران(3): 159.