کارکردهای گوناگون روحانیت شیعه چه در زمان حضور معصومان علیهم‌السلام و چه پس از غیبت کبری قابل انکار نیست؛ این کارکردها در قالب پاسداشت از تعالیم اسلام واقعی و ترویج آن در میان توده‌های مردم و همچنین پناهگاه مورد اطمینان اقشار مختلف جامعه نمود پیدا کرده است.
کارکرد روحانیت در جامعه اسلامی | درباره نقش کلیدی و مؤثر علمای دین چه در حفظ احادیث و تلاش بی‌وقفه ایشان برای جمع‌آوری، دسته‌بندی و مستند سازی آنها و چه جایگاه اجتماعی و محبوبیت مردمی آنها، جای هیچ‌گونه انکار و حتی تردید وجود ندارد. از بامداد غیبت امام زمان علیه‌السلام، ارتباط و پیوستگی شیعه با عالمان دینی، آنان را از پراکندگی و گمراهی مصون داشته و با هدایت فقیهان و مرزبانان شریعت، به سرچشمه ولایت و امامت متصل گشته‌اند.
ارتباط عالمان دین و مردم، که به تدریج به ایجاد نهاد مرجعیت و تمرکز آن انجامید، نقش تعیین کننده‌ای در انسجام شیعیان، در نقاط مختلف جهان ایفا نموده و در طول تاریخ شیعه، از عوامل اصلی بقاء و موجودیت آن، در تیره روزی‌ها و اختلاف مکاتب و مذاهب، بوده است. به شهادت تاریخ، مرجعیت، در بحران‌های اجتماعی، پناهگاهی آرام بخش و استوار برای حفظ منافع و تمامیت ارضی کشورهای اسلامی بوده است.[1]
حراست از تعالیم دینی
اسناد تاریخی بیان‌گر این واقعیت است که یکی از ابعاد جهاد علمی علماء و روحانیون در طول تاریخ شیعه، حراست و پاسداری از کلام وحی و سیره پیشوایان معصوم علیهم‌السلام بوده است. این توصیه مهم قرآن کریم به تمام مسلمانان است که از میان افراد جامعه، باید گروهی به‌پا خواسته و در راستای یادگیری و ترویج تعالیم دینی تلاش کنند؛ «فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُون»؛[2] «چرا نبايد از هر گروه از مومنان، تنى چند، بسيج شده و بكوشند تا دانش دين بياموزند و هنگامى كه بازگشتند، قوم خود را بيم و اندرز دهند؟ باشد كه آنان نيز از نافرمانى خدا حذر كنند.»
پاسداران عقیده
علمای شیعه، فعالیت‌ها و نیروهای علمی خود را در جهت دفاع از مذهب تشیع متمرکز ساختند و در این راه تلاش‌های مستمر و پیوسته‌ای را به انجام رساندند؛ زیرا شیعیان قرن‌های متمادی به دلیل تهاجمات فکری، مذهبی و سیاسی در رنج و مصیبت به سر می‌بردند و این عالمان شیعه بودند که در فرصت‌های مناسبی که آزادی بیان و عمل برای آنان فراهم می‌شد، در دفاع از مذهب تشیع دست به تألیفاتی گرانسنگ می‌زدند و مناظراتی در جهت ابطال باورهای دشمنان مذهب شیعه برپا می‌نمودند.[3]
تسخیر قلب‌ها
اتصال به توده مردم، از نقاط قوت روحانیت بوده است. ارتباط مردم و روحانیت در طول تاریخ همواره بدون محدودیت و ممنوعیت بوده و مردم به صورت فردی و گروهی با مراجع و روحانیت دیدار می‌کرده و مشکلاتشان را با آنان در میان می‌گذاشتند. مرتبط بودن روحانیت شیعه با مردم و پا به پای آنان زندگی کردن و آمیخته بودن زندگی مردم با حضور روحانیت از بدو تولد تا دم مرگ، دارای آثار و برکاتی مهمی بوده و جامعه روحانیت، همواره مشکلات و نیازهای مردم را لمس می‌کرده و در تحمل مشکلات، دوشادوش مردم و مورد اطمینان آنها بوده است.[4]
نظام ارزشی شیعه
از دیگر کارکردهای مهم علما و روحانیت شيعه در صیانت از اسلام، حفظ و حمایت از نظام ارزشی شیعیان است. نظام ارزشی شیعه عبارت است از مفاهیم و ارزش‌هایی که موجب کنش و واکنش‌های سیاسی شیعیان در برابر حکومت‌های مختلف در طول تاریخ بوده است.
از این رو، برای مقابله با انحراف جامعه شیعه از مسیر اصلی، لازم است که مبلغان مذهبی و کارشناسان دینی در هر زمان و دوره، معارف صحیح را در دسترس افراد جامعه قرار دهند و این وظیفه علما و روحانیت است که باید نظام ارزشی اسلام را به شکل صحیح به جهانیان عرضه کنند.
وجود اسلام در جامعه به عنوان یک نظام و یک ایدئولوژی و جهان‌بینی حاکم، مرهون و مدیون مجاهدت‌های جامعه روحانیت شیعه است؛ زیرا این قشر اسلام را به خوبی می‌شناسند و می‌توانند به درستی به جامعه معرفی کنند. اسلام چیزی نیست که خود به خود به مردم معرفی شود، بلکه اسلام‌شناسان باید آن را معرفی کنند.[5]
پی نوشت:
[1]. اخلاقی، محمدعلی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، اول، شیعه‌شناسی، 1384، ص199-200.
[2]. توبه/122.
[3]. مغنیة، محمدجواد، الشیعة و الحاکمون، اول، دارالجواد، 1421، ص182.
[4]. سخنرانى رهبر انقلاب اسلامی در ديدار با جمع كثيرى از علما، مدرّسان، فضلا و طلاب حوزه علميه قم و مدارس علميه تهران 1368.
[5]. نقش روحانیت شیعه در صیانت از اسلام، نشریه پاسدار اسلام، شماره 331.