هرچند فتنه و آشوب در جامعه امری نامطلوب و مورد نفرت همه انسان‌هاست و گاه آثار جبران ناپذیری در جامعه دارد؛ ولی با یک نگاه کلی و بر اساس نظام احسن، می‌توان آثاری از جمله: امتحان مومنان، شناخته شدن منافقان و طهارت زمین را از آثار آن شمرد.
خداوند متعال جهان را بر اساس نظام احسن آفریده است؛ نظامی که هر چیزی سر جای خود قرار گرفته و انسان با مختصر سیری در جهان هستی می‌تواند به هماهنگی بین اجزا و نظم خاص موجود در آن پی ببرد، خداوند بر اساس همین نظام احسن، انسان را با اختیار آفریده است، به همین خاطر انسان می‌تواند دست به فتنه و آشوب بزند؛ همان‌گونه که می‌تواند به برقراری عدالت کمک کند.
آثار فتنه و آشوب
هرچند در ابتدای امر، فتنه و آشوب، امری قبیح و ناپسند است و آثار تخریبی زیادی در جامعه به وجود می‌آورد؛ ولی اگر با نگاه کلی و با توجه به نظام احسن، فتنه‌ها بررسی شوند، می‌توان به این نتیجه رسید که در فتنه‌ها آثار مطلوبی نیز وجود دارد به عنوان مثال در روایتی، فتنه یکی از آرزوها قرار داده شده است، امام صادق علیه‌السلام فرمود: «تَمَنَّوُا الْفِتْنَةَ»؛[1] «آرزوی فتنه کنید»
معنا و تفسیر روایت
بی‌تردید هیچ انسانی، از فتنه و آشوب به خودی خود، خوشحال نمی‌شود؛ زیرا غالب فتنه‌ها آثار زیان‌باری دارد، پس منظور حضرت از این روایت را به چند وجه می‌توان توضیح داد:
اول. این روایت در مقام بیان این است که اگر فتنه‌ای به وجود آمد، هراس نداشته باشید و آن را پله‌ای برای ترقی و تقویت خود قرار بدهید، تا سربلند و پیروز از فتنه بیرون بیایید .
دوم. همیشه فتنه به معنای آشوب‌گری و به هم‌ریختن جامعه و تخریب نیست؛ بلکه به معنای امتحان و آزمایش نیز آمده است، که در آن، قدر و ارزش انسان معلوم می‌شود.
سوم. با توجه به نظام احسن، آرزوی فتنه، مربوط به مومنان واقعی و عارفان است و همانطور که در روایت آمده، درخواست فتنه، ناظر به آثار مثبت آن[نه آثار زیانبار] است.
به هر حال معنای روایت برای انسان‌های عادی، این است که اگر فتنه‌ای به وجود آمد، به خدا پناه ببرید و هرگز ترسی نداشته باشید.
یک. فتنه ها از بین برنده ستمگران
حضرت در این روایت یکی از آثار وجود فتنه‌ها را از بین رفتن ستمگران می‌داند؛ زیرا در زمان فتنه و آشوب است که ستمگر، چهره نفاق خود را آشکار کرده و شناخته می‌شود، بنابراین حضرت در ادامه فرمود: «فَفِيهَا هَلَاكُ الْجَبَابِرَةِ»؛[2] «زيرا فتنه موجب نابودى ستمگران است».
دو. فتنه‌ها، پاک کننده زمین
از دیگر آثار وجود فتنه‌ها، پاک شدن زمین از لوث وجود فاسقان است؛ زیرا در لابلای هر فتنه و آشوبی، انسان‌های فاسق نیز وجود دارند که می‌خواهند از روشن ماندن آتش فتنه، سو استفاده کنند، اینها از جمله آشوب‌گردان‌هایی هستند که به طور معمول همراه با فتنه از بین می‌روند. حضرت در ادامه فرمودند: «وَ طَهَارَةُ الْأَرْضِ مِنَ الْفَسَقَةِ»؛[3] «[فتنه باعث] پاك شدن زمين از [لوث وجود] فاسقان می‌شود».
سه. فتنه‌ها، غربال کننده مومن
از آنجا که خداوند متعال به طور مدام انسان را امتحان می‌کند، یکی از ابزارهای آن، امتحان مومن به واسطه فتنه و آشوب است. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً وَ لَتُغَرْبَلُنَ غَرْبَلَةً»؛[4] «به يقين، همگى در غربال آزمايش، به هم درآميخته و غربال مى‌شويد [تا خوبانتان از بدان، جدا گردند]». آنقدر انسان در سختی‌های فتنه و آشوب، گرفتار می‌شود، تا مومنان واقعی از منافقان و فاسقان جدا شوند.
بنابراین بر اساس نگاه کلی و نظام احسن، فتنه آثار مثبتی در جامعه دارد، همانطور که وجود بیماری در انسان، باعث شناخت درد و نتیجه آن سلامت بدن است.
پی نوشت
[1]. طوسی، محمدبن حسن، الامالی، نشر دارالثقافه، چاپ اول، 1414 ق، ص700.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. ابی زینب، محمدبن ابراهیم، الغیبة، مصحح، غفاری، نشر صدوق، 1397 ق، چاپ اول.