آیه 59 سوره حجرات وجوب عفت و حجاب را برای همه بانوان مومن و در همه زمانها میرساند. شبهاتی که شبهه افکنان حول این آیه مطرح میکنند، باطل است.
آیه 59 سوره احزاب درباره حجاب آمده و بنا بر بسیاری از تفاسیر و ظاهر آیه علت دستور حجاب برای زنان پیامبر صلیاللهعلیهوآله این بوده که بانوان عفیف و پاکدامن شناخته شوند و مورد آزار و اذیت اوباش و منافقان قرار نگیرند.
خداوند در این آیه میفرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»؛[1] «اى پيامبر، به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو كه چادر خود را بر خود فرو پوشند؛ اين مناسبتر است، تا شناخته شوند و مورد آزار واقع نگردند و خدا آمرزنده و مهربان است». در شأن نزول این آیه آمده است که برخی بانوان هنگام عبور از راه در تاریکی شب مورد آزار منافقان قرار گرفتند، آيه فوق نازل شد و به آنها دستور داد، حجاب خود را به طور كامل رعايت كنند تا به خوبى شناخته شوند، و كسى بهانه مزاحمت پيدا نكند.[2]
درباره این آیه برخی نکات قابل بررسی است. با توجه به شأن نزول آیه، آیا میشود نتیجه گرفت که حجاب مخصوص شب بوده است؟ یا حجاب برای شناخته شدن یا ناشناخته شدن زنان بوده است؟ فروپوشیدن و نزدیک کردن روسری به چه معناست؟ در پاسخ میتوان به نکات ذیل اشاره نمود:
1. شأن نزول آیات باعث محدود شدن معنا و مقصود از آیه نمیشود. ظاهراً در آیه شریفه، حکمت پوشش زنان، شناخته شدن آنان به عفت و حجاب معرفی شده است و این اختصاصی به شب و روز ندارد. بله، در آن زمان و شرایط و در تاریکی شب، احتمال اشتباه شدن یک بانوی عفیف با زنی متمایل به ارتباط با مردان، افزایش مییافت. در زمان ما هم چادر و پوشش کامل به بیماردلان و مزاحمین پیام نهانی را مخابره میکند که این بانو عفیف است و مزاحم او نشو.
2. بیشتر تفاسیر، آیه شریفه را به معنای این که زنان به عفت و پاکدامنی شناخته شوند، معنا کردهاند،[3] اما برخی مفسرین آیه را اینگونه ترجمه کردهاند که «... تا شناخته نشوند و...»[4] این معنا نیز با توجه به قواعد زبان عرب امکانپذیر است، آیاتی مانندِ «يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا»؛[5] «خدا (احکام خود را) برای شما بیان میکند تا گمراه نشوید» شاهدی بر این ادعاست. در هر صورت با اینکه هر دو تفسیر ممکن است، غالباً تفسیر اول ترجیح داده شده است، ضمن اینکه هر دو معنا لزوم حفظ پوشش و عفت را میرساند.
3. «يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ» یعنی جلبابهای خود را بر روی خود نزدیک کنند. جلباب به روسری بزرگ و پوشیده میگفتند که از روی سر تا سینه را میپوشاند.[6] مطمئناً منظور آیه شریفه از نزدیک کردن روسری، انداختن روسری بر روی شانه و یا همراه بردن روسری نیست؛ زیرا پوشش عفیفانه و دور شدن از اذیت نامحرمان که هدف بیان شده در آیه است را تامین نمیکند، علاوه بر اینکه زنان آن زمان حجاب متعارفی را پیش از نزول آیات حجاب داشتند[7] و نیازی به توصیه همراه داشتن روسری و مانند آن نبوده است.
4. تنها آیه مربوط به حجاب و عفت این آیه شریفه نیست و دلایل دیگری مانند آیه 31 سوره نور درباره حجاب نازل شدهاند. از طرفی فهم آیات قرآن نیز باید منسجم و متناسب با یکدیگر باشد.[8]
با این تفاصیل مشخص میشود که آیه، اختصاص به پوشش در شب ندارد، مفهوم آیه چه حفظ زنان از شناخته شدن باشد و چه مشخص شدن آنان به عنوان زن عفیف، در وجوب حجاب تغییری رخ نمیدهد و فهم آیه به اینکه فقط لازم بوده روسری همراه ببرند یا به شانه بیاندازند، با معنا و مقصود آیه، فهم مفسران و فضای فرهنگی آن زمان تناسب ندارد.
پینوشت:
[1]. سوره احزاب، آیه59.
[2]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیرالقمی، چاپ سوم، دارالکتاب، 1404ق، ج2، ص196.
[3]. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، چاپ اول، منشورات اسماعیلیان، ج16، ص340.
[4]. اسلام حجاب، تفسیر آیه59 احزاب نظر آیت الله جوادی آملی: https://b2n.ir/z98896.
[5]. سوره نساء، آیه176.
[6]. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ اول، مرتضوی، بیتا، ج2، ص23.
[7]. ویکی فقه، حجاب در عصر جاهلیت و صدر اسلام: https://b2n.ir/b60785.
[8]. اندیشه برتر، آیات حجاب: https://b2n.ir/b35729.