عربی بودن قرآن و عجم بودن تعلیم دهنده

خداوند در آیه 103 سوره نحل می‌فرماید: «وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَٰذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ»؛ «ما می‌دانیم که آنها می‌گویند: این آیات را انسانی به او تعلیم می‌دهد! در حالی که زبان کسی که اینها را به او نسبت می‌دهند عجمی است؛ ولی این (قرآن)، زبان عربی آشکار است!». مشخص است که آیه شریفه در مقام پاسخ‌گویی به شبهه‌ای از طرف کافران نازل‌ شده است.

در مورد شأن نزول آیه آمده است که در شهر مکه یک یا دو برده (اسامی مختلفی ذکر شده که یا رومی هستند و یا ایرانی) که بر تورات و انجیل تسلط داشتند و پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله طبیعتاً این فرد یا افراد را ملاقات می‌کردند، کفار شایع ساختند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله آیات قرآن را از آن‌ها می‌آموزند و یا گفته‌های آن‌ها را املاء می‌کنند و آیه در پاسخ به این شایعه آمده است.[1] آیا واقعاً آیه شریفه می‌تواند پاسخگوی این شبهه باشد؟ عربی بودن قرآن چگونه آموختنی بودن آن از بردگان را رد می‌کند؟ آیا ممکن نبوده است که محتوای آیه را از عجم بیاموزند و بعد به زبان عربی بیان کنند؟

یکی از جهات اعجاز قرآن کریم، معجزه بودن آن در فصاحت و بلاغت است، اعجاز قرآن تنها در جنبه محتوای آن نیست بلکه الفاظ قرآن نیز در سر حدّ اعجاز است، و کشش و جاذبه و شیرینی و هماهنگی خاصی که در الفاظ و جمله بندی‌ها وجود دارد مافوق قدرت انسان‌هاست. خداوند متعال در این آیه شریفه با ترکیب دو کلمه عربی و مبین به دو جهت از شبهه کفار پاسخ می‌دهد: اول اینکه املاء کردن قرآن بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله توسط افراد عجم که تسلط به عربی ندارند، ممکن نیست؛ زیرا آن‌ها چنین تسلطی بر زبان عربی نداشته‌اند در حالی که زبان قرآن عربی است، در مرحله دیگر امکان ندارد محتوا از بردگان عجم و متن عربی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله باشد؛ زیرا زبان عربی قرآن، مبین است و دارای فصاحت و بلاغت بی‌نظیر می‌باشد و نه تنها خود پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله که شخصی عرب‌زبان است، توان ایجاد این متن را ندارد، بلکه هیچ بشری توانایی ایجاد چنین سطحی از فصاحت ادبی و عمق معنایی را ندارد. آیات تحدی و مبارزطلبی قرآن کریم خود گواه بر این ادعاست.[2] پس با دقت در معنای آیه شبهه از اساس باطل می‌گردد.

پی‌نوشت:
[1]. طبری، ابن جریر، جامع البیان، چاپ اول، شاکر، بیتا، ج17، صص298-299.
[2]. اندیشه برتر، شرایط تحدی: https://btid.org/fa/news/131526.