تأثیرگذاری سیاستهای جمعیتی، خصوصاً مشوقهای فرزندآوری، نیازمند پیوست ساختار ایجاد فضای مساعد فکری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی برای زنده کردن و سوق دادن انگیزهها به سمت فرزندآوری است.
سیاستهای جمعیتی باید بهگونهای باشد که با اثرگذاری بر باور عمومی و ایجاد فضای مساعد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، انگیزهها را زنده کرده و به سمت فرزندآوری سوق دهد؛ وگرنه نمیتواند مشکلی را حل نماید .
ایجاد این فضا برای بالا رفتن انگیزه فرزندآوری، نیازمند یک سری اقدامات ضروری است که میتوان به برخی از موارد زیر اشاره کرد:
1. شناسایی گره ذهنی، علتیابی و راهکار گرهگشایی
این قدم برای همراهی افکار عمومی با موضوع مهم فرزندآوری بسیار ضروری است و با توجه به اینکه بیشترین امید نجات از کاهش جمعیت، نسل دهه شصت است، نیاز مبرم است که این قشر در اولویت قرار گیرند.
2. بررسی و شناسایی موانع واقعی از غیر واقعی و خنثیسازی آن
بعضی موانع، حقیقی و مینهای کاشتهشده در مسیر فرزندآوری هستند؛ اما بعضی وجود حقیقی ندارند و بیشتر بهخاطر هجوم شبهات، ساخته ذهن و محصول عملیات روانی میباشند.
3. گفتمانسازی یکسان، علمی و مستدل
اظهارات دقیق و مستدل و علمی میتواند افکار عمومی را همراه کند؛ اما اظهارات غیر علمی و غرضورزانه موجب سلب اعتماد عمومی و مقاومت بیشتر میگردد. یک گفتمان دقیق و اطلاعرسانی بهموقع، یک اظهار غیر علمی با مختصات فوق را در هر مکانی، خودبهخود شناسایی و محکوم میکند.
4. ایجاد اتاق فکر برای طراحی انجام عملیات مختلف
شناسایی اساتید و متخصصان انقلابی و نخبه جمعیتی و همچنین شرکت متخصصان حوزههای مختلف مؤثر در جمعیت (مثل اقتصاد و...) بهمنظور ایجاد اتاق فکر برای طراحی انجام عملیات و اقدامات مؤثر، لازم است. عدم ارزیابی دقیق و ورود هر فردی به این مسئله با انگیزههای مختلف، بهجای سرعتبخشی مقابله با جنگ جمعیتی، ترمزی بر این پیشروی و موجب هدررفت اندکزمان باقیمانده است.
5. شناسایی محتوا و عوامل نفوذی منحرف و پیراسته کردن مسئله مهم فرزندآوری از عوامل انحرافی
این عوامل به هر دلیلی اذهان جامعه را در موضوع فرزندآوری به انحراف میکشانند. تفکراتی نظیر مانور بر راهحل افزایش جمعیت با چندهمسری و صیغه، ایجاد ناامیدی شدید، آمارسازی، شبههپراکنی با تلفیق مسائل حقیقی و غیر حقیقی و نتیجهگیریهای غیرعلمی، سلب اعتمادسازی نسبت به علم پزشکی نوین ازجمله در واکسن، ایجاد تشکیک نسبت به دستاوردهای نظام و عملکرد مسئولان و مسائلی ازاینقبیل، با شبیهسازی خود به دغدغه جمعیتی، موجب تشویش افکار عمومی نسبت به مسائل پزشکی، ارکان نظام و در نهایت، انهدام ساختار اعتماد بهنظام اسلامی میگردد.
6. شناسایی و شناسنامهدار کردن متخصصان و فعالان عالِم به مسائل جمعیتی
این اقدام موجب مدیریت دقیقتر و امکان پاسخگویی به افکار عمومی میشود.
7. ضرورتِ وجود یک مجموعه ناظر بر همکاری نهادهای مختلف در زمینه جمعیت
8. لزوم بررسی شیوههای تشویقی مؤثر بر فرزندآوری و نظارت بر نحوه اجرای آن و بررسی بازخورد جامعه نسبت به آن
بعضی سیاستها ممکن است بهظاهر جذاب باشد؛ اما موجب گرهگشایی ذهنی نشود.
9. شناسایی شیوههای مؤثر روانشناسانه در القای پیام فرزندآوری در گفتمانها، رسانه و محیط اجتماعی
بعضی ادبیات، شیوههای تبلیغی، نوع نگاهها، نوع سبک زندگی و... موجب دلزدگی از فرزندآوری میشود و نیز بالعکس میتواند موجب شوق فرزندآوری حتی بدون نیاز به تشویق باشد.
شناسایی شیوهها لازم است؛ به طور مثال در کشور صربستان، بسیاری از سازمانهای مردمی و فعالان مدنی، به رفتار رئیسجمهور این کشور که از زنان خواسته بود نیازهای کشور را بفهمند و فرزندان بیشتری بیاورند، انتقاد کرده و این رفتار وی را تحقیرآمیز دانستهاند. به عقیده آنان این نوع نگاه غیر انسانی به زنان، آنان را به «ماشین تولید بچه» تبدیل میکند.
متأسفانه گاهی سخنانی اینگونه البته نه از مسئولان، بلکه از افرادی در قامت دلسوزان جمعیتی در کشور ما نیز شنیده میشود که مقام شامخ زن و مادر را تنزل میدهد. یا مثلاً در کشور گرجستان، هرچند سیاستهای تشویقی وجود دارد؛ اما تمایلات باروری یک زن با باور مذهبی، ارتباط نزدیکی دارد؛ بهطوری که با توجه به کاهش نرخ جمعیت این کشور، رهبر کلیسای ارتدوکس گرجستان در سال 2007 اعلام کرد که شخصاً پدرخواندگی فرزند سوم به بعد هر خانواده را که در گرجستان اقدام به فرزندآوری کند، به عهده میگیرد و مناسک مسیحیت (از جمله غسل تعمید) را برای نوزاد انجام میدهد. با توجه به اعتماد و احترام مردم به کلیسای ارتدوکس گرجستان، این مسئله با استقبال گسترده روبرو شد؛ بهطوری که باروری کمتر از نرخ جایگزینی، به سطوح بالاتر از جایگزینی رسید.[3]
10. تکریم جایگاه والای مادری با تغییر نوع نگاه جامعه به مادر و برجستهسازی و ارزشآفرینی برای آن نه فقط با هدیه، بلکه با هموارسازی موانع تأمین آرامش روحی و شوق مادری
انجام این اقدامات ضروری میتواند ضریب تأثیرگذاری سیاستهای افزایش جمعیت نظام ایران اسلامی را افزایش دهد.
پینوشت:
[1]. مسیر اقتصاد، هزینههای جمعیتی صربستان معادل ۲۵ درصد کل تولید ناخالص داخلی، B2n.ir/eqtesad1.
[2]. HEALTHY MOTHERS, HEALTHY BABIES ،https://www.hmhbga.org.
[3]. نرخ جایگزینی یا جانشینی (Replacement rate): میزان کلی باروری که منجر به جبران جمعیت درگذشته با جمعیت جدید میشود. این نرخ برای هر مادری در سطح جهانی 2.3 است. عدد 2، فرزندانی که به سن زادآوری میرسند و عدد 3، فرزندانی که تا پیش از سن زادآوری از دنیا میروند. در این نرخ، جمعیت جهان در رشد، صفر است.