هر چند انسان‌ها، با رعایت برخی از آموزه‌های دینی، می‌توانند رزق و روزی خود را افزایش دهند؛ ولی به این معنی نیست که به طور حتم، با انجام این امور، رزق مادی او افزایش پیدا کند.
باور همه مسلمانان، بر این است که رزق و روزی به دست خداوند است، ولی گاهی سؤال می‌شود که اگر رزق به دست خداست، چرا خدا به مسلمانان، رسیدگی نمی‌کند و آنها را از فقر نجات نمی‌دهد؟ پاسخ به این سؤال را تحت چند عنوان مورد بررسی قرار می‌دهیم .
خدا، رزق دهنده تمام آفریدگان
از آنجا که آفریدگار تمام موجودات خداست،[1] بی‌تردید رزق آنها نیز به دست اوست.[2] بنابراین رزق و روزی مخصوص یک گروه خاصی نیست، هر چند دیگران خدا را قبول نداشته باشند؛ ولی خدا همانگونه که آنها را آفریده، به آنها رزق نیز می‌دهد، امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «عِيَالُهُ الْخَلَائِقُ ضَمِنَ أَرْزَاقَهُمْ وَ قَدَّرَ أَقْوَاتَهُمْ»؛[3] «مردم نان‌خورهای خداوند هستند، خداوند روزی آنها را ضمانت و خوراکشان را مقدر کرده است». بنابراین تمام بندگان روزی خور خداوند هستند.
آزمایش و امتحانات خداوند با حکمت بی‌پایان، برای برخی فراخی رزق و برای بعضی دیگر، تنگی رزق را تقدیر می‌کند و با این کار انسان‌ها را در بوته آزمایش قرار می‌دهد. بر این اساس امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: «وَ قَدَّرَ الْأَرْزَاقَ فَكَثَّرَهَا وَ قَلَّلَهَا وَ قَسَّمَهَا عَلَى الضِّيقِ وَ السَّعَةِ [فَعَدَّلَ] فَعَدَلَ فِيهَا لِيَبْتَلِيَ مَنْ أَرَادَ بِمَيْسُورِهَا وَ مَعْسُورِهَا وَ لِيَخْتَبِرَ بِذَلِكَ الشُّكْرَ وَ الصَّبْرَ مِنْ غَنِيِّهَا وَ فَقِيرِهَا»؛[4] «خداوند روزی‌ها را مقدر فرموده و آن‌گاه آنها را زیاد و کم و به تنگی و فراخی، عادلانه تقسیم کرد، تا هر که را بخواهد به وسعت روزی و یا تنگی آن، بیازماید و از این طریق سپاس‌گزاری و شکیبایی توانگر و تهی‌دست را به آزمایش گذارد». بی‌تردید شکرگذاری و صبر، دو مقوله مهم، برای افزایش رزق و روزی است.
تناسب رزق با سیر حرکت انسان
از آنجا که زندگی انسان منحصر در دنیا نیست و مسیری ابدی در پیش دارد، رزق او نیز بر همین اساس، تنظیم می‌شود. بنابراین هر چند مواردی همچون اطاعت، صبر، شکر، قناعت، نماز شب و... در افزایش رزق و روزی به شدت تأثیرگذار است؛ ولی به این معنی نیست که هر کسی مسلمان شد، رزق مادی او نیز افزایش یابد؛[البته به طور حتم، رزق معنوی او را می‌افزاید]؛ زیرا خداوند با توجه به مصالحی که می‌داند، رزق و روزی انسان‌ها را تنظیم می‌کند.[5] بر این اساس، امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمودند: «الْغِنَى وَ الْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرْضِ عَلَى اللَّهِ»؛[6] «توانگرى و فقر، بعد از عرضه اعمال بر خدا [معلوم می‌شود]»؛ زیرا نوع جهان بینی انسان نیز در رزق به طور کلی، تأثیر دارد.
بنابراین رزق همه موجودات عالم، بر عهده خداست؛ ولی کم و زیاد آن، بستگی به نوع جهان‌بینی و رفتار انسان دارد.
پی‌نوشت:
[1]. انعام: 102.
[2]. ذاریات: 58.
[3]. فیض‌الاسلام، شرح نهج‌البلاغه، هجرت، 1414ق، ص124.
[4]. همان، ص134.
[5]. آل‌عمران: 66.
[6]. فیض‌الاسلام، همان، ص555.