یکی از اصول مهم در مکتب تربیتی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، الگودهی و الگوسازی است. ایشان برای پیشرفت و رشد تربیتی، اقتدا و الگوگیری از پیامبر راه بالاترین الگو معرفی می‌فرمایند.
برای تربیت صحیح، باید اصول تربیتی آن در قالب شیوه‌های درست به اجرا درآید. یکی از آن روش‌ها، الگو برداری است. از زمان کودکی برحسب نیاز فطری انسان، همانندسازی و الگوپذیری مشاهده می‌شود که این الگو هر چه مناسب‌تر و کامل‌تر باشد، انسان را در راه رسیدن به کمال مطلوب بیشتر یاری می‌رساند. از دیدگاه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، اقتدا و الگو گیری از اسوه‌های حسنه، نقش مهمی در رشد و تعالی انسان‌ها ایفا می‌کند.
ایشان در عبارات مختلف به تأکید بر این اصل می‌پردازند.
پیامبر بهترین الگوی تربیتی
ایشان در معرفی بهترین الگوی عالم می‌فرمایند: «... وَ اقْتَدُوا بِهَدْيِ نَبِيِّكُمْ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ الْهَدْيِ، وَ اسْتَنُّوا بِسُنَّتِهِ فَإِنَّهَا أَهْدَى السُّنَنِ»؛[1] «... و از رهنمودهاى پيامبرتان پيروى كنيد، كه نيكوترين رهنمودهاست و به سنّت او رفتار نماييد، كه راهنماينده ترين سنّت‌هاست». آن حضرت در جای دیگر، از تأسّی و اقتدای خویش به حضرت رسول اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «وَ لَقَدْ كُنْتُ أَتَّبِعُهُ اِتِّبَاعَ اَلْفَصِيلِ أَثَرَ أُمِّهِ يَرْفَعُ لِي فِي كُلِّ يَوْمٍ مِنْ أَخْلاَقِهِ عَلَماً وَ يَأْمُرُنِي بِالاِقْتِدَاءِ بِهِ»؛[2] «و من در پی او بودم، چنان که بچه شتر در پی مادر است. هر روز برای من از اخلاق خود نشانه‌ای بر پا می‌داشت و مرا به پیروی آن می‌گماشت».
الگوپذیری از اهل‌بیت علیهم‌السلام
امیر علم و بیان مولا علی علیه‌السلام در سخنی دیگر به نقش الگوپردازی و الگوپذیری از معصومان علیهم‌السلام و لزوم پیروی از ایشان را در ابعاد والای تربیتی چنین بیان می‌فرمایند: «اُنْظُرُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اِتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدًى وَ لَنْ يُعِيدُوكُمْ فِي رَدًى فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا، وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَ لاَ تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لاَ تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا»؛[3] به خاندان پیامبرتان بنگرید، بدان سو که می‌روند، بروید و پی آنان را بگیرید که هرگز شما را از راه رستگاری بیرون نخواهند کرد و به هلاکتتان باز نخواهند آورد. اگر ایستادند، بایستید و اگر برخاستند، برخیزید. بر ایشان پیشی مگیرید که گمراه می‌شوید و از آنان پس نمانید که تباه گردید».
اهل ایمان، بهترین الگوهای تربیتی در عصر غیبت
در مکتب تربیتی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، به نقش مهم و سازنده الگوها و اسوه‌های حسنه در تربیت افراد، تأکید زیادی می‌شود، از این رو به افراد ممتاز که دارای موقعیت خاص اجتماعی هستند و می‌توانند برای سایرین الگو و سرمشق باشند، سفارش می‌کند که قبلاً سیره و رفتار خودشان را اصلاح کنند؛ زیرا نقش الگودهی در تربیت در زمان غیبت بر عهده آنان است. از این رو، آنان باید متخلّق به اخلاق معصومان علیهم‌السلام باشند و با ارائه صحیح مسیر تربیتی، انسان‌ها را در پرورش روح و جان خود، یاری رسانند و به مقابله با لغزش‌های فکری و علمی و ناهمسویی در قول و عمل خود برخیزند.
مولا علی علیه‌السلام می‌فرماید: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِهِ وَ لْيَكُنْ تَأْدِيبُهُ بِسِيرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِيبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلاَلِ مِنْ مُعَلِّمِ اَلنَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ»؛[4] «هر کس که خودش را در منصب پیشوایی و رهبری مردم قرار داد، لازم است قبل از تعلیم دیگران، نفس خودش را اصلاح کند و باید تأدیب او به وسیله رفتارش، قبل از تأدیب با زبانش باشد. کسی که معلم و تأدیب‌کننده نفس خویش باشد، شایسته‌تر به احترام است از معلم و تأدیب‌کننده دیگران».
از مجموع این فرایشات -که نمی از یم و قطره‌ای از دریای کلام امیر بیان است- استفاده می‌شود که مربیان، والدین و هر کس که در زمینه‌های تربیتی، فعالیتی دارد، باید به نقش الگو و الگوسازی صحیح و معرفی الگوهای معتبر و برجسته به متربیان و فرزندان خود، اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
پی‌نوشت:
[1]. شریف رضی، نهج‌البلاغة، 1414ق، مؤسسة دارالهجرة، ص۱۶۳.
[2]. همان، ص 192.
[3]. همان، ص 143.
[4]. همان، ص 480.