امروزه جهاد تبیین، به مراتب از زمان گذشته، از اهمیت بیشتری برخوردار است. دین برای تبیین حقایق و روشنگری در جامعه، جهاد تبیین را سفارش نموده است. آنچه جهادگر در این جهاد تبیین باید بیشتر به آن توجه کند، عالمانه و مطابق با واقع سخن گفتن و تبیین در راستای فهم مردم است.
جهاد تبیین یکی از مهمترین آموزه‌هایی است که علاوه بر روشنگری و غبارزدایی از چهره زیبای آموزه‌های دین و جامعه، در شناسایی دشمن و هجمه‌های او نقش مؤثری دارد، اما از آنجا که فهم و درک مردم متفاوت است، روشنگری و تبیین نیز باید قابل فهم و درک برای عموم مردم باشد و از بیان سخنانی که برای مخاطب، به نوعی آرمان‌گرایانه است، پرهیز شود، در اینجا برخی از شرایط یک تبین خوب بیان می‌شود:
یک. ملموس بودن
بی‌تردید عموم مردم، از آگاهی‌های لازم بر خوردار نیستند و به عبارتی عقلشان، در چشمشان است؛ بنابراین یکی از خصوصیات جهاد تبیین ملموس بودن آن است .
نمرود برای ادعای خدایی خود، احیاء و اماته [زنده کردن و میراندن] را طرح کرد و برای اثبات حرف خود، کسی را بدون دلیل، به قتل رساند، [اماته] یا واجب القتلی را آزاد می‌کرد؛ چون حضرت ابراهیم علیه‌السلام، با مردمی روبروست که استدلال با آنها جایگاه ندارد، به نمرود گفت: اگر تو خدایی! خورشید را از غرب بیرون بیاور! در اینجا بود که زبان نمرود بسته شد. [و مردم پذیرفتند] حضرت ابراهیم از چیزی استفاده کرد که برای همه ملموس بود.[1]
دو. استفاده از تمثیل
یکی از بهترین راه‌های تبیین، استفاده از تمثیل است؛[2] چرا که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز از آن استفاده می‌کرد، مانند: «إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَ فِيهَا نَجَا...»؛[3] «به درستی که مثل اهل بیتم در بین شما، مانند کشتی نوح است، هر کسی که سوار شد نجات یافت...».
سه. بیان عیوب در قالب قیاس
هر چند قیاس در موارد زیادی باطل است؛ ولی استفاده از آن، در برخی مصادیق با شرائط خاص، برای فهماندن مطالب و روشنگری، لازم می‌باشد.
حضرت ابراهیم علیه‌السلام، برای اثبات خداوند، به هر یک از ستاره‌‌‌پرستان و ماه‌‌پرستان که می‌رسید، می‌فرمود: این پروردگار من است؛ حتی وقتی که نوبت به خورشیدپرستان رسید، فرمود: «هذا رَبِّي هذا أَكْبَر»؛[4] «این پروردگار من است؛ این بزرگتر است»؛ ولی زمانی که هر یک از آنها غایب می‌شدند، حضرت عیب آنها را تذکر می‌داد و از این طریق، مردم را از عیوب طرف مقابل، آگاه می‌کرد.
چهار. زمینه‌سازی
بی‌تردید روشنگری و تبیین، به زمینه‌سازی و آماده کردن ذهن مخاطب، نیاز دارد، همان‌گونه که حضرت یوسف علیه‌السلام، برای به دست آوردن اعتماد دیگران، ابتدا با بیان مطالبی، زمینه‌های پذیرش را فراهم کرد، سپس خدای یگانه و یکتا را معرفی کرد.[5]
بنابراین برای جهاد تبیین، نباید آرمان‌گرایانه و به دور از فضای ذهنی مخاطب سخن گفت.
پی نوشت:
[1]. بقره: 258 و تفسیر قمی، دارالکتاب، 1404ق، ج1، ص86.
[2]. بقره: 26.
[3]. صفار، محمدبن حسن، بصائر الدرجات، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، 1404ق، ج1، ص297.
[4]. انعام: 76-79.
[5]. یوسف: 36-39.