بازسازی روابط ایران با همسایگان، چین و هند به عنوان دو قدرت اقتصادی نوظهور که در حال رشد هستند، میتواند ایران را به هاب ترانزیتی میان اتحادیه اروپا و شرق تبدیل کند.
تغییر اولویت سیاست خارجی ایران از نگاهِ صرف به غرب، به سوی آسیای میانه در دولت سیزدهم مشهود است؛ چرخشی که میتواند با توجه به نفوذ فرهنگی ایران در منطقه، جایگاه ایران را ارتقا دهد. بازسازی روابط ایران با همسایگان، چین و هند به عنوان دو قدرت اقتصادی نوظهور که در حال رشد هستند، میتواند ایران را به هاب ترانزیتی میان اتحادیه اروپا و شرق تبدیل کند .
اما محدودیتهایی برای ایران در رسیدن به این مقصود وجود دارد:
الف. نخست اینکه کشورهای منطقه با توجه به قدرت اقتصادی آمریکا و تحریمهای شدید اتخاذ شده علیه ایران، نسبت به همکاری با ایران دچار تردید هستند.
ب. دیگر اینکه هرچند ایران از لحاظ ژئوپلیتیکی و جغرافیایی، توان تبدیل شدن به هاب ترانزیتی را دارد، اما با توجه به زیرساختهای به شدت فرسوده ایران، عملاً توانایی انتقال حجم عظیم کالاهای ترانزیتی را ندارد.
حقیقت این است که با گسترش بیسابقه تجارت جهانی، آسیای مرکزی مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است.
آمریکا، اتحادیه اروپا و چین به عنوان قدرتهای فرامنطقهای و ترکیه و ایران به عنوان قدرتهای منطقهای، تلاش دارند نفوذ و حضور خود را در آسیای مرکزی افزایش دهند. در این میان ایران پس از تقریباً 8 سال بیتوجهی به این منطقه مهم، در حال پیشبرد ابتکاراتی جهت تقویت روابط خود با کشورهای قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان است که به عنوان حوزه نفوذ روسیه در نظر گرفته میشوند.
اما این ابتکارات چیست؟
برگزاری نخستین اجلاس همکاریهای ترانزیتی با کشورهای آسیای مرکزی در تهران در هشتم و نهم اکتبر[1] برای تصمیمگیری در مورد چگونگی رفع موانع در زمینه مسائل ترانزیتی، نقطه عطفی در روابط ایران و کشورهای آسیای مرکزی بود. موقعیت راهبردی کشورمان به عنوان حلقه اتصال غرب و جنوب آسیا، اهرم متمایزی برای تهران است که بتواند به وسیله قراردادهای ترانزیتی با کشورهای آسیای مرکزی به هدف سالانه ۲۰ میلیون تن ترانزیت برسد.[2]
امضای تفاهم سهجانبه برای گسترش همکاریها تجاری اقتصادی میان کشورهای ایران، قزاقستان و ترکمنستان در سال ۲۰۲۱ نمونه دیگری از گسترش روابط خارجی جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم است.[3]
جدای از این طرحها، حضور ایران در سه پروژه بزرگ بندر چابهار، کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) و توافقنامه عشقآباد[4] نقطه قوت دیگری در پیشبرد اهداف تجاری و منطقهای ایران میتواند باشد. این پروژههای مواصلاتی موجب برتری ایران نسبت به رقبای منطقهای خود در آسیای مرکزی شده است.
بنابراین میتوان گفت ظاهراً ایران به مسیرهای ترانزیتی به عنوان ابزاری برای احیای اقتصاد خود توجه ویژهای خواهد کرد؛ چه اینکه این اتصالات میتواند با توجه به ارزآوری بسیار بالا، هم موجب رونق اقتصادی کشور و هم باعث رشد تراز امنیتی کشور شود.
با این وصف شاید ضرورت پرداختن به مطالبه رهبری برای گسترش خطوط ریلی کشور، بیشتر مشخص شود.[5]
پینوشت:
[1]. ایرنا، https://b2n.ir/a95824.
[2]. ایرنا، https://b2n.ir/f98388.
[3]. خبرگزاری دولت، https://b2n.ir/z27548.
[4]. ایرنا، https://b2n.ir/a87403.
[5]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دانشآموزان، (1401/9/11)