واکنش طبیعی و خودجوش مسلمانان جهان به اقدامات نفرت انگیز هتاکان به قرآن کریم که روح مسلمانان و آزادی خواهان را به درد آورد، نشان از ضرورت پاسداشت ارزش‌های مقدس دینی دارد که در سرشت هر انسانی به ودیعه نهاده شده است.
قرآن نماد است، نماد اندیشه‌هایی که آتش کشیدنی نیستند، اندیشه‌هایی که رسوخ در روح و جانمان دارند «گرچه کافران می‌خواهند تا نور خدا را به گفتار باطل و مسخره خاموش کنند اما باری‌تعالی خود وعده داده است که نورش را تا همیشه، تمام و کمال محفوظ خواهد داشت . »[1]
نهی اسلام از توهین به مقدسات
به طور طبیعی ممکن است بعضی از مصادیق در هر آئین و دینی، جزء مقدسات آن دین به شمار آید که از نظر اسلامی هیچگونه احترامی نداشته باشد، اما با این حال قرآن کریم این چارچوب نادرست در جوامع بشری را مورد تذکر قرار داده و خطاب به مسلمانان با صراحت می‌فرماید:«معبودان باطلى كه غیرمسلمانان مي‌پرستند را فحش و ناسزا نگویید كه سبب می‌شود آنها خدا را از سر دشمنی و نادانی فحش و ناسزا بگویند.»[2]
این فرمان قرآنی نه به دلیل آن است که چون فلان مصداق در فلان جامعه یا آئین مورد احترام است، پس مسلمانان نیز احترام بگذارند، بلکه توجه قرآن به عکس‌العمل زشتی است که ممکن است در برابر معبود حقیقی رخ دهد و کفار به مقدسات اسلامی ناسزا بگویند.[3]
امیرالمومنین علیه‌السلام که قرآن ناطق است، نیز همین فرمان را به لشکریان خویش که در برابر معاویه صف‌آرایی کرده‌بودند، ابلاغ کرده و فرمود:«من خوش ندارم كه شما فحش‌دهنده و ناسزاگو باشيد.»[4]
ممنوعیت بین‌المللی توهین به مقدسات
حق «آزادی مذهب» و «آزادی بیان» دو حق شناخته شده در اسناد حقوقی و در باور جامعه بین‌المللی محسوب می‌شوند. اما آزادی بیان تا جایی مقدس و ممدوح است که توهین به مقدسات دینی را به همراه نداشته باشد؛ چرا که در غیر این صورت اگر به حق بشری خدشه وارد سازد، گویی خود نقض شده است.
به زعم دیوان اروپایی حقوق بشر، توهین و اهانت به مقدسات افراد، مسئولیت آور است؛ به علاوه نقض روحیه تساهل و بردباری مذهبی نیز محسوب می‌شود و این خود نشان دهنده ضرورت توجه به حق آزادی بیان در چارچوب رعایت حق آزادی عقیده و بردباری مذهبی است.[5]
وظیفه مدعیان حقوق بشر
توهین و هتک حرمت هیچ یک از مقدسات به بهانه آزادی بیان مورد قبول نیست؛ بلکه عملی نکوهیده است و موجبات تنفر مذهبی و گاه درگیری‌های بین‌المللی را فراهم می‌سازد. از این رو دولت‌های جهانی موظفند تا با وضع قوانین لازم و اتخاذ تدابیر مناسب اجرایی، مانع از آن شوند که افراد از حق‌های بشری خویش و از جمله آزادی بیان در راستای بی‌حرمتی به مقدسات مذاهب دیگر سوء استفاده کنند.
با این بیان به نظر می‌رسد دولت‌های غربی مدعی حقوق بشر در برابر هتک قرآن کریم، این تعهد خویش را نادیده انگاشته‌اند؛ تعهدی که نه مرز می‌شناسد و نه زمان و مکان؛ چرا که در نهایت به حرمت و کرامت نوع بشر بر‌می‌گردد. تاسف‌آور آنکه آمارهای جهانی، گویای آن است تا سال 2019 از هر ده کشور در سطح جهان، فقط چهل درصد دارای قوانین مقابله با توهین به مقدسات هستند و برخی از آنها این قانون را در کشور خود لغو کردند.[6]
بیدارباش جهانی آزادی‌خواهان
واکنش طبیعی و خودجوش مسلمانان جهان به اقدامات نفرت انگیز هتاکان به قرآن کریم که روح و قلب نزدیک به دو میلیارد مسلمان و میلیاردها انسان آزاده در سراسر جهان را به درد آورد، نشان از همین باور و ضرورت پاسداشت ارزش‌های مقدس دینی است که در سرشت و ذات هر انسانی به ودیعه نهاده شده است.
از این رو ضرورت دارد تا حق‌های بشری نه به نحو مطلق بلکه با توجه به سایر حقوق و در پرتو آنها مورد تفسیر قرار گیرند. با این وصف، آزادی بیان به معنای واقعی، تنها جایی متولد می‌شود که باور به مذهب و اعتقادات مذهبی در آن مقدس است و در تعارض با آن قرار نمی‌گیرد.
پی نوشت
[1]. صف/8.
[2]. انعام/108.
[3]. مجموعه آثار شهيد مطهرى، هشتم، صدرا، 1372، ج21، ص: 423.
[4]. نهج البلاغة، اول، هجرت، 1414، خطبه 206، ص: 323.
[5]. هتک حرمت ساحت مقدس قرآن کریم در آمریکا در ترازوی حقوق بین الملل، نشریه حقوق بین‌المللی، شماره 43.
[6]. https://pewrsr.ch/3tZ9G3E. موسسه تحقیقاتی پیو.