برخی از براندازان که خود، سر تا پا از غرب و غربگرایان تقلید جاهلانه دارند، به تقلید در احکام، خورده میگیرند، در حالیکه خداوند برای سهولت، تقلید جاهل از عالم را فقط در احکام، اجازه داده است.
خداوند متعال انسان را با کرامت آفریده است[1] و او را از هر گونه خودتحقیری در مقابل دیگران، منع کرده است؛ زیرا علاوه بر اینکه خداوند انسان را در بهترین زمان[2] و در زیباترین صورت،[3] آفریده، او را وابسته به خود قرار داده است . [4]
سوال، کلید دانش
هر چند خداوند خمیرمایه انسان را بر اساس فطرت خداجویی قرار داده است؛ ولی برای شکوفایی فطرت و بهتر زیستن در دنیا و سعادت در آخرت، انسان را به علمآموزی و دانشافزایی ترغیب کرده است: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُون»؛[5] «پس اگر نمیدانید از اهل ذکر (یعنی علما و دانشمندان) سؤال کنید». تقلید از عالم مصداقی از این آیه است.
جایگاه تقلید در اسلام
با اینکه برخی معاندان خود سرتاپا، از غرب و غربگرایان جاهل، تقلید میکنند؛ ولی تقلید آگاهانه و عالمانه در احکام را امری اشتباه میپندارند، در صورتی که سفارش نخستین اسلام به مردم، بر علمآموزی است؛[6] یعنی همه انسانها میتوانند، در احکام دین، عالم و مجتهد شوند؛ ولی از آنجا که خداوند میداند که بیشتر انسانها از چنین همتی برخوردار نیستند، تقلید در احکام را برای آنها قرار داد.
سه بخش مهم علوم اسلامی
بر پایه روایات، علوم اسلامی بر سه بخش کلی تقسیم میشود:
یکم. اعتقادات، که مربوط به اصول دین [خدا، عدالت، نبوت، امامت و قیامت] است.
دوم. اخلاقیات، که همان صفات و خصوصیات پایدار در نفس است، که باعث بروز رفتارهایی از انسان میشود.
سوم. احکام، مجموعه دستورهایی که انسان با بهرهگیری از آنها، نوع رفتار خود را با آموزههای ثابت دین، تنظیم میکند.[7]
دو بخش اول، باید از روی دلیل و برهان باشد؛[8] زیرا خداوند خمیرمایه آنها را در سرشت انسان قرار داده است[9] و با به کارگیری قوه عقل و تفکر و با اندک تلنگری، میتواند بسیاری از آنها را درک کند.
در بخش سوم نیز، خداوند نخست به انسان توصیه علمآموزی یا عمل به احتیاط میکند؛[10] ولی به دلیل کمکاری انسان و دشواری راه؛ خداوند تقلید جاهل از عالم را جایز دانسته است و این نوع تقلید، امر عقلایی است.
پی نوشت
[1]. اسراء: 70.
[2]. تین: 4.
[3]. غافر: 64.
[4]. فاطر: 15.
[5]. نحل: 43.
[6]. کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، چاپ چهارم، ج1، ص31.
[7]. همان، ج1، ص32.
[8]. امام خمینی، روح الله، توضیح المسائل، موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1381ش، چاپ چهارم، ص1.
[9]. روم: 30 و شمس: 8.
[10]. امام خمینی، روح الله، توضیح المسائل، موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1381ش، چاپ چهارم، ص1.