از جمله محورهای انسان‌سازی در مکتب امام جواد علیه‌السلام توجه به عبودیت و بندگی حق تعالی و مبارزه و جهاد با نفس است.
اصلی‌ترین و مهم‌ترین برنامه علمی، فرهنگی و تبلیغی امامان معصوم علیه‌السلام جامعه‌سازی بوده است؛ البته موضوع جامعه‌سازی را حضرات معصومین علیهم‌السلام در محور انسان‌سازی دنبال کرده‌اند. از جمله امامان والامقامی که دراین‌خصوص با رهنمودهای گوهربار خود تلاش ثمربخش داشته‌اند، امام نهم شیعیان، امام جواد علیه‌السلام بوده است. در این کوتاه نوشته به برخی از محورهایی که در حوزه انسان‌سازی موردتوجه امام جواد علیه‌السلام قرار داشته، اشاره خواهیم کرد.
عبودیت و بندگی خدا
در مکتب انسان‌ساز امام جواد علیه‌السلام عبودیت و بندگی خدای متعال اصلی‌ترین و مهم‌ترین ارکان زندگی دینی است. عبودیت و بندگی که بر پایه و اساس اخلاص پایه‌ریزی شده و از هرگونه شرک و ریا و نفاق به‌دور باشد. در اهمیت اخلاص در مسیر بندگی حق تعالی از امام جواد علیه السلام نقل شده است: «أفْضَلُ الْعِبادَةِ الاْخْلاصُ»؛[1] «با فضیلت‌ترین و ارزشمندترین عبادت‌ها آن است که خالص (و بدون ریا )باشد».
مبارزه با هوای نفس
یکی دیگر از مهم‌ترین برنامه‌های دینی و اخلاقی که امام جواد علیه‌السلام در راستای انسان‌سازی آن را موردتوجه قرار می‌داد، مبارزه و مخالفت با هوای نفس بود. هوای نفس از جمله مسائلی است که اگر در چارچوب عقل و شرع قرار نگیرد، انسان را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد. این مسأله در فرهنگ قرآن کریم موردتوجه قرار گرفته و همگان را از آثار مرگبار آن برحذر داشته است: «إِنَّ النَفْس لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ؛[2] به‌درستی که نَفْس (سرکش) بسیار به بدی‌ها امر می‌کند». امام جواد علیه‌السلام نیز دراین‌خصوص می‌فرماید: «راکِبُ الشَّهَواتِ لا تُستَقالُ عَثرَتُهُ»؛[3] «سوار بر مرکب شهوت چون بلغزد، برنخیزد».
پی نوشت:
[1]. مجلسی، بحارالانوار، ج68، ص245.
[2]. یوسف: 53.
[3]. حلوانی، نزهة‌الناظر و تنبیه‌الخاطر، ص135، ح7.