امید، از مؤلفههای مهم موفقیت و بهبود کیفیت زندگی است که فقدان آن موجب رخوت و توقف فرد و جامعه میگردد .
از مسائل فراگیر جوامع که از مؤلفههای پیشرفت و سلامت فردی و اجتماعی نیز به شمار میآید، مسئله امید است. امیدواری، در بهبود کیفیت زندگی تأثیر مستقیم دارد و رشد و پویایی جامعه در گرو آن است.
مفهومشناسی امید
«امید» در فارسی به معنای «آرزو، انتظار برای چیزهای خوب، توقع و چشم نیکی از مردم و از هر چیزی داشتن»[1]، و معادل فارسی واژه «رجاء و أمل» در عربی و «Hope» در انگلیسی است. در اصطلاح روانشناسی، امید یک حالت ذهنی روانی مثبت است که بر اساس حس موفقیت و برنامهریزی برای دستیابی به اهداف، ایجاد میشود؛ بهعبارتدیگر امید، تفکر هدفمند فرد است که انگیزه تعقیب اهداف و انتظار دستیابی به آن اهداف را برجسته میکند.[2] چارلز اسنایدر، پدر نظریه امید، میگوید که امید شامل اهداف خاص و نیروی اراده و مسیرهای عملی برای رسیدن به آن اهداف است . [3]
ضرورت و اهمیت
امیدواری، نقطه شروع هر کاری است. در تعالیم اسلامی، امید و امیدواری، اساس همه تلاشهای مفید و پرثمر انسانی و نیز منشأ اصلاح امور جامعه و رسیدن شخص به سعادت ابدی است؛ همانطور كه ناامیدی و قطع امید از خداوند و روز جزا، منشأ فسادها و تبهكاریها و منتهی شدن كار انسان به شقاوت ابدی است. درواقع با امید به آیندهای روشن، احساس نیكو و حالت شادمانی به انسان دست داده، نشاط اجتماعی وی دوچندان میشود و انگیزه كار و تلاش در او شدت میگیرد و این مهم به نوبه خود، شخص را به انجام فعالیتهای صحیح زندگی وادار میكند.[4]
امید و آرزو، در آموزههای دینی از جایگاه رفیعی برخوردار است؛ چنانکه در روایات از امید بهعنوان رحمت الهی و مایه همت و کار یاد شده است؛ برای مثال حضرت رسول صلیاللهعلیهوآلهوسلم میفرماید: «الأملُ رَحمةٌ لِاُمّتی، ولَوْلا الأملُ ما أرْضَعَتْ والِدَةٌ وَلَدَها، ولا غَرَسَ غارِسٌ شَجَراً»؛[5] «امید و آرزو، رحمت برای امت من است و اگر امید و آرزو نبود، هیچ مادری فرزندش را شیر نمیداد و هیچ باغبانی نهالی نمیكاشت». در مقابل، ناامیدی از بزرگترین مصیبتها شمرده میشود و نتیجهای جز تباهی برای انسان ندارد؛ چنانکه حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام میفرماید: «اَعْظَمُ الْبَلاءِ انْقِطاعُ الرَّجاءِ»؛[6] «بزرگترین بلا، نومیدی است».
با توجه به مطالبی که ذکر شد، میتوان اینگونه نتیجه گرفت که امید، عامل حرکت و تلاش به سمت موفقیت است. افراد امیدوار، در مسیر متوقف نمیشوند، چالشها و سختیها آنها را از پا درنمیآورد، موانع را میزدایند و با همت و نیروی مضاعفی هدف خود را دنبال میکنند.
پینوشت:
[1]. دهخدا، لغتنامه، انتشارات دانشگاه تهران.
[2]. positivepsychology.com, What is Hope in Psychology + 7 Exercises & Worksheets, https://positivepsychology.com/hope-therapy.
[3]. قربانی، «تفاوت خوشبینی با امید»، سایت خبری علمی و تخصصی میگنا، کد مطلب: 57136
[4]. داوودی، محمدرضا، «امید و نقش تربیتی آن در زندگی انسان»، مجله معرفت، شماره 45.
[5]. مجلسی، بحارالانوار، ج74، ص172.
[6]. محمدی ریشهری، میزان الحکمه، ج10، ص760.
منبع: سیدمجید امامی، کتاب اميد و رسانه، مرکز پژوهشهای اسلامی، 1392.