امید و حس خوب زندگی، در یک نگاه در گرو داشتن هدف خوب، راهکار و ایده‌های مناسب برای رسیدن به هدف است.
انسان برای تداوم زندگی و حرکت به سوی موفقیت، نوعاً با موانع و دشواری‌های فراوانی مواجه است. در این بین، یکی از عناصر و شاخص‌های قدرتمندی که موجب می‌شود انسان توسط آن، موانع پیش روی خود را کنار گذارد و با شتاب هرچه بیشتر به سوی پیروزی گام بردارد، عنصر طلایی «امید» است. در پرتوی نور امید است که انسان بر موانع و دشواری‌های زندگی غلبه می‌کند .
امید، نیاز لازم ولی ناکافی برای سعادت
دانشمندان غربی و مثبت‌نگر نوعاً عنایت ویژه‌ای به مقوله امید و نشاط در زندگی دارند. از جملهٔ این افراد، جناب ریک اسنایدر (Rick Snyder) است که نظریه امید او مبتنی بر سه عنصر اساسی است: هدف‌گرایی (پیدا کردن فرمول رسیدن به هدف)، مسیرها (راه‌حل‌های گوناگون برای رسیدن به اهداف) و عاملیت (باور شخص به توانایی خود در ایجاد تغییر و محقق کردن اهداف خود).[1]
تقویت نظریه امید با فرهنگ و اندیشه قرآنی
1. اهداف را صرفاً در چارچوب حیات مادی تفسیر نکنیم
همان طور که نقل شد، از عناصر نظریه اسنایدر، داشتن هدف در زندگی است. حال اگر این عنصر صرفاً در چارچوب و واقعیت حیات مادی تعریف شود، به طور قطع از پایداری چندانی برخوردار نخواهد شد؛ زیرا نهایت نتیجه‌ای که به دنبال خواهد داشت این است که انسان را به شادی و رضایتمندی حیات مادی نزدیک نماید؛ ولی اگر اهداف و چشم‌انداز انسان، صرفاً معطوف به حیات دنیوی نباشد، قطعاً هدف‌های او پایدارتر و امیدآفرین‌تر خواهد بود.
در ترجمان معارف قرآنی، هدف انسان باید به‌گونه‌ای باشد که سعادت دو گیتی را برای انسان به ارمغان آورد: «وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛[2] «و برخى از آنان مى‌گويند: پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكى، و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار».
2. مسیرهای (گذرگاه‌ها) قرآنی رسیدن به امید و رضایتمندی
جناب اسنایدر در گام دوم نظریه امید، فاکتور «مسیرها» را مطرح کرده است. مقصود او از این عنصر، پیدا کردن مسیرهای گوناگون برای رسیدن به اهداف است.
به‌جرئت می‌توان ادعا کرد که حتی در حالت خوش‌بینانه، بسیاری از این دانشمندان غربی تنها به دنبال حس خوب زندگی و به دست آوردن رضایتمندی در حیات مادی هستند و برای حیات اخروی هیچ‌گونه پیشنهاد یا نسخه سعادت‌آفرینی ندارند. این در حالی است که اندیشه اسلامی به طور جامع به این نیاز بشری پاسخ داده و یگانه‌راه رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی، و تقویت امید در زندگی انسان را، تمسک به قرآن کریم و سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام دانسته است: «وَ مَنْ يُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيماً»؛[1] «و هركس اطاعت خدا و پيامبرش كند، به رستگارى [و پيروزى] بزرگى دست‌يافته است».
3. عاملیت (عامل) برای رسیدن به حس خوب زندگی
آقای اسنایدر، سومین عنصر رهایی از ناامیدی و رسیدن به حس خوب زندگی را ایفای نقش خود شخص معرفی کرده است و اینکه انسان باور داشته باشد می‌تواند به اهداف عالی دست پیدا کند. البته این فاکتور نیز موضوعی است که در فرهنگ دینی به طور جد به آن پرداخته شده است؛ از جمله مانند: تقویت عزت‌نفس، تقویت اراده، پرهیز از وادادگی و سستی و تنبلی، پرهیز از راحت‌طلبی و... .
در این راستا نیز در منابع روایی از امام علی علیه علیه‌السلام نقل شده است: «عَجِبتُ لِمَن یَنشِدُ ضالَّتَهُ و قَد اضَلَّ نَفسَهُ فلا یَطلِبُها»؛[3] «تعجب می‌کنم از مردم که وقتی چیزی را گم می‌کنند، دست از پا نمی‌شناسند و به دنبال گمشدهٔ خویش می‌گردند. این‌ها چگونه خودشان را گم کرده‌اند و به دنبال آن نیستند که خودشان را پیدا کنند».
نتیجه‌گیری
«امید» در زندگی نباید صرفاً در جهت اهداف و امیال دنیوی به کار بسته شود؛ بلکه باید به‌گونه‌ای تعریف شود که تقویت‌کننده حس خوب زندگی در حیات دنیوی و اخروی باشد.
پی‌نوشت:
[1]. ر.ک: اعظم پرچم و زهرا محققیان، بررسی تطبیقی راهکارهای ایجاد و افزایش امید از دیدگاه روانشناسی مثبت‌نگر و قرآن کریم، معرفت، سال بیستم، شهریور 1390، شماره 5.
[1]. بقره: 201.
[3]. عیون الحکم، ج1، ص۳۲۹.