عذاب اخروی دائمی برای برخی از گناهکاران که بی‌توبه از دنیا رفته و اصلاح نشده باشند، خلاف عدالت الهی نیست.
خداوند عادل است و به کسی ظلم نمی‌کند. از طرفی در برخی آیات قرآن در مورد افرادی سخن به میان آمده که همیشه در جهنم خواهند بود و نیز افرادی که همواره در بهشت، فیض می‌برند.[1]
ممکن است به ذهن بیاید، عذاب و یا حتی پاداش دائمی دادن برای رفتارهای محدود دنیایی، از عدالت به دور باشد؛ چراکه شخص هراندازه در دنیا بوده و هر تعداد گناه انجام داده باشد، با توجه به محدودیت زندگی دنیوی، گناهان محدودی انجام داده است. حال چرا باید تا ابد در جهنم باشد؟
حتی اگر دائم در بهشت بودن را تفضل خداوند دانسته و اشکالی وارد نباشد، اما در مورد جهنم به نظر بی‌عدالتی است. در بررسی چنین فهمی از نتایج اعمال و ارتباط آن با بی‌عدالتی باید به نقش افعال در آخرت توجه ویژه شود.
رابطه علیت بین رفتارها و پیامد اخروی‌شان
بین اعمال نیک و بد و بین پاداش و کیفر اُخروی نوعی رابطه علیت وجود دارد که به‌وسیله وحی الهی کشف و به مردم گوشزد شده است. درواقع عذاب‌های اخروی معلول رفتارهای دنیوی هستند. پس گناهی ممکن است نتیجه و پیامدش، بسیار هولناک و حتی جاودانگی در آتش باشد و البته تشخیص این موارد از عقل بشری خارج است؛ چراکه ما تأثیر افعالمان در دنیا را به‌طور کامل نمی‌دانیم؛ چه برسد به سرای آخرت که دسترسی محدودتری داریم.
برای سهولت فهم این مسئله می‌توان به نمونه‌هایی از افعال دنیوی که اثر طولانی در همین دنیا داشته، اشاره نمود. از باب مثال، کور کردن چشم خود یا دیگران در یک‌لحظه انجام می‌گیرد، اما نتیجه آن تا پایان عمر ادامه دارد، چه‌بسا برخی گناهان بزرگ نیز دارای آثار اخروی جاویدان باشند و اگر کسی اسباب جبران آن‌ها مثل توبه را در همین جهان فراهم نکند، آثار سوء آن تا ابد دامن‌گیر وی خواهد شد.
باید توجه داشت که عمل اختیاری هرچند کوتاه، چه در دنیا و آخرت می‌تواند پیامدهای طولانی و حتی ابدی داشته باشد و همان‌گونه که کور ماندن انسان‌ها تا پایان عمر به‌وسیله یک جنایت لحظه‌ای، منافاتی با عدل الهی ندارد، مبتلا شدن به عذاب ابدی در اثر گناهان بزرگ، منافاتی با عدل الهی نخواهد داشت؛ زیرا نتیجه عملی است که شخص گنه‌کار، آگاهانه به آن اقدام کرده است.[2]
وجه دیگری که در روایات هم بیان شده، توجه به نیت افراد است. کسی که در عمر محدود دنیوی‌اش با نیت و قصد گناه و بی‌توبه دنیا را ترک نموده، اگر صد یا هزار سال دیگر هم می‌ماند، بنای بر ادامه معصیت را داشت و خداوند می‌داند که او هرچقدر بماند، چنین خواهد بود و ازاین جهت عذاب دائمی چنین فردی خلاف عدالت نیست.[3]
البته باید توجه داشت که عذاب ابدی برای همه گنه‌کاران نیست. مسلمان خطاکار با توبه مطهر می‌گردد و در غير اين صورت در برزخ و قيامت پاک می‌شود و اگر با این‌ها هم پاك نشد، به جهنم كشيده می‌شود؛ ولی در جهنم ماندگار نيست.[4]
درواقع عذاب جاويدان خداوند برای کسانی است که تمام روزنه‌های نجات را به روى خود بسته، بنای اصلاح و توبه نداشته و غرق در گناهان شده‌اند؛ چنان‌که در قرآن در وصف چنین افرادی آمده: «بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ»؛[5] «آرى كسى كه مرتكب گناهى گردد و آثار آن تمام وجود او را احاطه كند، چنان كسى اهل دوزخ است و جاودانه در آن خواهد ماند».
پی‌نوشت:
[1]. سوره بقره، آیه 81، توبه، آیه 68، نساء، آیه 168.
[2]. علامه مصباح، محمدتقی، آموزش عقاید، ص 200.
[3]. شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، ص 398؛ «يخلده على نيته، فمن علم الله نيته أنه لو بقي في الدنيا إلى انقضائها كان يعصي الله عزوجل خلده في ناره على نيته...»
[4]. علامه جوادی، عبدالله، نسيم انديشه، دفتر دوم، ص ۵۸ و ۵۹.
[5]. سوره بقره، آیه 81.