امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه مضطر حقیقی است؛ اما اضطرار به معنای ناامیدی نیست و آن حضرت تمام امید و اتکایش به یاری خداوند متعال است. بزرگترین گشایش‌ها و مددهای غیبی در حال اضطرار اتفاق می‌افتند، از جمله ظهور و نجات عالم هستی از چنگال ظلم و تاریکی.
از القاب حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه «مضطر» است. در مورد آیه شریفه «أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ»؛[1] «یا آنکه وقتی درمانده‌ای او را بخواند اجابت می‌کند و آسیب و گرفتاری‌اش را دفع می‌نماید و شمارا جانشینان در روی زمین قرار می‌دهد»، روایت شده است که این آیه درباره منجی آخرالزمان است، زمانی که با حال اضطرار در مقام ابراهیم، خداوند را بخواند و پروردگار عالمیان دعایش را مستجاب کند.[2]
به‌راستی اضطرار به چه معناست؟ اگر مضطر درمانده، بیچاره و ناامید است، استجابت دعای او چگونه ممکن است؟
معنای مضطر
در بسیاری از ترجمه‌های متداول، واژه مضطر را با عباراتی مانند: بیچاره، درمانده، ناامید و لاعلاج ترجمه می‌کنند. این ترجمه‌ها دقیق نیستند و عدم دقت در ترجمه؛ به دلیل محدودیت‌های واژگانی است که انتقال معنا از زبانی به زبان دیگر را مشکل می‌کند.
اگر مضطر هیچ چاره و امیدی ندارد، پس دعا و استجابت دعایش بی‌معنا است، ازاین‌رو برخی مترجمین عبارت «ناامید از اسباب مادی و دنیایی» را ذکر می‌کنند تا معنا دقیق‌تر شود. جناب طریحی به‌عنوان یک کارشناس لغت، واژه مضطر را این‌گونه معنا می‌کند: «الْمُضْطَرُّ الَّذِي أحوجه مَرَض أَوْ فَقْرٍ أَوْ نَازِلَةُ مِنْ نَوَازِلَ الايام إِلَى التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى»؛[3] «مضطر کسی است که بیماری یا فقر یا بلایایی از مصائب روزگار او را نیازمند تضرع و دعا به‌سوی خداوند متعال گردانده باشد».
اضطرار، بهترین شرایط برای امیدواری
حالت اضطرار نه‌تنها با امیدواری منافاتی ندارد؛ بلکه با ایجاد حالت نهایت خلوص و دل بریدگی از اسباب و شرایط مادی، بهترین و باکیفیت‌ترین دعاها را موجب می‌شود. بسیاری از امدادهای غیبی الهی در همین لحظات سخت و نفس‌گیر اضطرار، از راه رسیده‌اند.
خداوند می‌فرماید کار جنگ احزاب بر مسلمانان چنان سخت شد که حتی رسول گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله با داشتن یقین کامل به خداوند، دست به دعا شدند و پرسیدند: پس کی نصرت و یاری خداوند خواهد بود؟ «مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّىٰ يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ»؛[4] «آنان دچار سختى و زيان شدند و به تكان درآمدند تا جايى كه پيامبر و كسانى كه با وى ايمان آورده بودند گفتند: پيروزى خدا كى خواهد بود؟».
شکافته شدن رود نیل،[5] یاری حضرت لوط،[6] گلستان شدن آتش بر ابراهیم خلیل[7] و رهایی حضرت یعقوب از غم جانکاه دوری فرزند و طعنه پسرانش،[8] همگی در حالت اضطرار و سختی شدید رخ‌داده‌اند.
راز تداوم حرکت دین‌داران؛ امید به خداوند
دلیل اینکه حالت اضطرار، موجب افسردگی و توقف حرکت دین‌داران نمی‌شود، اتکا و باور به خداوند متعال است. پروردگار امید حقیقی و عاقلانه است که علم مطلق، قدرت مطلق و خیرخواهی مطلق را توأمان دارد. در دین اسلام بر مأیوس بودن نسبت به مردم و امور دنیوی تأکید شده است و توصیه گردیده که مؤمنان فقط به خداوند امید داشته باشند.[9] از امام باقر علیه‌السلام روایت شده است؛ «الیأس مِمَّا فی أیدی النَّاسِ عِزُّ الْمُؤْمِنِ فی دینِهِ»؛[10] «ناامیدی ازآنچه در دستان مردم است، عزت مؤمن در دین‌داری است».
مضطر ناامید نیست، بلکه خالصانه‌ترین امیدها را به خداوند دارد و از اسباب و شرایط مادی کاملاً بریده است. امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه مضطر ذکرشده در قرآن کریم است که ظهورش امید و انتظار تمام خوبان جهان می‌باشد. ایشان تمام چشم امید خویش را به اذن خداوند دوخته است.
پی‌نوشت:
[1]. نمل: 62.
[2]. النعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، چاپ اول، نشر صدوق، 1397ق، ص314.
[3]. الطریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ دوم، فرهنگ، 1408ق، ج3، ص15.
[4]. بقره: 214.
[5]. شعراء: 61،62،63.
[6]. هود: 80،81.
[7]. انبیا: 68،69.
[8]. یوسف: 95،96.
[9]. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، چاپ اول، دارالحدیث، 1375ش، ج2، ص1041.
[10]. نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، چاپ چهارم، اعلمی، بیتا، ج2، ص112.