بسم الله الرحمن الرحيم
«وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً [بقره/30]؛ بخاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت من در روى زمين جانشينى قرار خواهم داد».
"خليفه" به معنى جانشين است.
مفسّرین در مورد اینکه مراد از خلیفه در این آیه چه کسی است؟ احتمالات گوناگونى دادهاند:
1. حضرت آدم (علیه السلام) [1]
2. همه انسانهای کامل
3. همه مومنین وارسته و پرهیزکار
4. همه انسانها؛ چه مومن و چه کافر. یعنی مطلق انسانها به طور بالفعل به اين تاج كرامت مكرم شدهاند؛ گرچه در برابر نعمت خلافت همانند بسيارى از نعمتها و فضيلتهاى ديگرى كه خداوند به آنان ارزانى داشته، ناسپاسى كنند و ظلوم و جهول شوند. [2]
5. همه انسانها به صورت شأنی خلیفة اللهاند نه به صورت فعلی.
از بین این احتمالات، احتمال آخر با برهان و ادلّه نقلی قابل اثبات است؛ زیرا مراد شخصيت حقوقى آدم و مقام انسانيت است یعنی عصاره انسانيت و مقام شامخ انسانيت در قصه خلافت به صورت آدم جلوه كرد و آدم الگوى انسانيت شد؛ چنان كه آنچه فرشتگان در برابر او خاضع شدند شخص آدم نبود، بلكه آدم همانند كعبه، به منزله قبله قرار گرفت و شخصيت و انسانيت او كه شخصيت و انسانيت همه انسانهاست مسجودله واقع شد. [3] به همين لحاظ است که دشمنى شيطان نيز اختصاص به آدم ندارد.
به بیان فنّیتر: منشأ خلافت انسان، نهادينه شدن علم به اسماء در نهاد اوست و بيترديد علم به اسماي حسناي الهي حقيقتي داراي مراتب است؛ هر چقدر که انسان در صراط مستقیم پیشروی کند، به همان میزان خلافت الهی در او ظهور میکند و این خلافت به تناسب شدّت و ضعف کمال شخص، شدید یا ضعیف خواهد بود.
اين مقام، امانتي است كه بر دوش هر انساني گذاشته شده است؛ گرچه بعضي از آنها به جاي آنكه از اين امانت، در راه ارادهٴ صاحب امانت، بهره گيرند، ظلم و جهالت پيشه كردند و ظلوم و جهول شدند و آن را در مسير خواستهي شيطان بهكار گرفتند.
در مقابل، عدّهاي ديگر حق اين منصب را ادا كردند و بعضي از اين عدّه (انسانهاي كامل) همهٴ شؤون خلافت را رعايت كردند و به همهٴ وظايفي كه مستخلف عنه (خداوند منّان) برایشان معيّن كرده، لباس عمل پوشاندند. [4]
همچنین بر اساس آیات دیگر قرآن کریم، خلافت مخصوص کسی یا گروهی نیست بلکه برای همه انسانها عمومیت دارد و این معنی از آیه:
«إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ[اعراف/69]؛كه شما را بعد از قوم نوح خليفهها كرد».
و آيه: «ثُمَّ جَعَلْناكُمْ خَلائِفَ فِي الْأَرْضِ[یونس/14]؛و سپس شما را خليفهها در زمين كرديم».
و آيه: «وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ[نمل/62]؛و شما را خليفهها در زمين كند».
دانسته میشود. [5]
----------------------------------
پي نوشت:
[1]. كشاف، ج 1، ص 124- مجمع البيان، ج 1، ص 176؛ جوامع الجامع، ج 1، ص 41.
[2]. الکاشف، ج 1، ص 80. المنار، ج 1، ص 258.
[3]. تفسیر تسنیم، حضرت آیت الله جوادی برای تبیین عمومیت خلافت برای همه انسانها دلایل دیگری اقامه فرمودهاند و این آیاتی که علامه در المیزان آوردهاند را مربوط به جانشینی بعضی امّتها از بعضی دیگر میدانند.
[4]. خلاصهای از تفسیر تسنیم ج3 ص49
[5]. ترجمه الميزان، ج1، ص: 179
اللهم صلّ علي محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم
نظرات
ممنون از اطلاعات الهی که با زبان وفهم امروزی اموختم
با تشکر فراوان از اینکه قران را به علم امروزی به من اموختید