نشانه های ظهور به حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند: نشانه‌های حتمی علائمی است که پدیدارشدن آنها قطعی است و تا آنها واقع نشود، حضرت مهدی (عج) ظهور نخواهد کرد. نشانه‌های غیرحتمی علائمی است که به قطعی بودن آنها تصریح نشده و امکان دارد بدون تحقق آنها هم امام زمان ظهور کند.
نشانه های ظهور به حوادثی می‌گویند که وقوع آنها نزدیک‌شدن ظهور امام مهدی(ع) را نشان می‌دهد. گفته‌اند به‌وسیله این حوادث است که امام مهدی(عج) از مدعیان مهدویت شناخته می‌شود.[۱]
زمان و نحوه تحقق نشانه های ظهور
بر اساس روایات، وقوع تعدادی از نشانه‌ها پیش از ظهور و متصل به آن خواهد بود و تعدادی در طول دوران غیبت کبرا اتفاق می‌افتد.[۲] همچنین بر پایه روایتی که در کمال الدین صدوق نقل شده صیحه آسمانی، خروج سُفیانی، قیام یَمانی، قتل نفس زَکیّه و خَسفِ بَیداء قبل از قیام امام مهدی(ع) به وقوع می‌پیوندند.[۳] شیخ مفید از آنها به علائم قیام قائم یاد کرده است.[۴] از این‌رو این علائم نشانه‌های قیام امام مهدی(ع) نیز نامیده شده‌اند.[۵]
برخی از نشانه های ظهور مانند سایر پدیده‌ها به روال طبیعی تحقق می‌یابد و تحقق برخی دیگر مانند صیحه آسمانی، به طور عادی ممکن نیست و در قالب معجزه خواهد بود.[۶]
نشانه‌های حتمی و غیرحتمی
نشانه های ظهور به حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند:[۷] نشانه‌های حتمی علائمی است که پدیدارشدن آنها قطعی است و تا آنها واقع نشود، حضرت مهدی (عج) ظهور نخواهد کرد. نشانه‌های غیرحتمی علائمی است که به قطعی بودن آنها تصریح نشده و امکان دارد بدون تحقق آنها هم امام زمان ظهور کند.[۸]
بر پایه روایتی که شیخ صدوق نقل کرده، خروج سفیانی، قیام یمانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیه و خسف بیداء از علائم حتمی ظهورند.[۹] شیخ مفید در کتاب الارشاد فهرستی از علائم ظهور ارائه کرده که برخی از آنها عبارت‌اند از: خسوف و کسوف، مرگ و میرها، جنگ و آشوبهای فراگیر، پرچم‌های سیاه از مشرق و باران‌های پیاپی.[۱۰] برخی با استناد به عبارت «والله اعلم» که شیخ مفید در پایان فهرست مذکور آورده است،[۱۱] گفته‌اند شیخ مفید نسبت به برخی از این علائم تردید کرده است.[۱۲]
آن گونه که در برخی منابع ذکر شده برخی از نشانه‌های غیرحتمی عبارتند از:
اختلاف بنی عباس در ریاست دنیا و زوال حکومت ایشان
کشته شدن آخرین پادشاه بنی‌عباس به نام عبدالله
خورشیدگرفتگی در نیمه ماه رمضان، برخلاف عادت
ماه‌گرفتگی در آغاز یا آخر ماه رمضان، برخلاف عادت
خروج مردی از قزوین که هم‌نام یکی از پیامبران است و ستم بسیاری به مردم میکند
فرو رفتن بخش غربی مسجد دمشق
فرو رفتن یکی از روستاهای شام به نام خرشنا در زمین
ویرانی بصره
کشتن فردی که علیه سفیانی قیام کرده در پشت کوفه همراه هفتاد نفر از یارانش
ویران شدن دیوار مسجد کوفه
به‌اهتزاز درآمدن پرچم‌های سیاه از جانب خراسان. این سپاه در منطقه‌ای نزدیک شیراز با سپاه سفیانی خواهد جنگید و اولین شکست را بر آنان تحمیل خواهد کرد. این پرچم‌ها تا زمانی که به بیت المقدس برسند، پایین آورده نخواهند شد
طلوع ستاره درخشان در سمت مشرق که مانند ماه می‌درخشد؛ سپس دو جانب آن به قدری خم می‌شود که نزدیک است دو طرف آن به هم برسد
پدید آمدن سرخی در آسمان که در فضا پراکنده شود
ویرانی گسترده در شام و عراق
کشمکش سه گروه در شام (اصهب و ابلق و سفیانی)
به جنبش در آمدن بیرق‌های قیس از مصر
برافراشته شدن پرچم‌های سیاه از جانب مشرق به سوی حیره
طغیان آب فرات، به طوری که در کوچه‌های کوفه سرازیر شود
خروج دوازده نفر از نژاد ابوطالب که همه آنها خلایق را به اطاعت خویش دعوت می‌کنند
سوزاندن مردی بلندمقام از شیعیان بنی‌عبّاس بین سرزمین جلولاء (واقع‌در هفت فرسخی خانقین) و سرزمین خانقین
برخاستن باد سیاهی در بغداد، در آغاز روز
کم شدن غلاّت و محصولات گیاهی و بروز قحطی
اختلاف و کشمکش دو صنف از عجم (غیرعرب)، و خونریزی بسیار میانشان
خرابی شهر ری
جنگ بین جوانان ارمنی و آذربایجانی
مسخ شدن گروهی از بدعت‌گذاران به میمون و خوک
ندای غیرعادی از آسمان بر همه جهان به طوری که هرکسی در هر زبانی باشد آن ندا را به زبان خودش می‌شنود
در کل ۵ صدا از آسمان شنیده خواهد شد که فقط مورد چهارم (که در ماه رمضان است) حتمی است. ۳ صدای اول در ماه رجب و به این شکل خواهد بود:
ندای اول: «ألا لعنة الله علی القوم الظالمین»؛ «بدانید لعنت خدا شامل حال جمعیت ظالم و ستمکار می‌شود.»
ندای دوم: «یا معاشرالمؤمنین أزفة الآزفة؛ «ای گروه مؤمنان! قیامت (ظهور) نزدیک شده‌است.»
ندای سوم: (که همراه با بدن آشکار و نمایانی است): «ألا إن الله بعث مهدی آل محمد للقضاء علی‌الظالمین»؛ «بدانید که خداوند مهدی آل محمد (ص) را برای اجرای قضای خود بر ستمکاران برانگیخت و فرستاد.»
صدای چهارم که در ماه رمضان (احتمالاً سحرگاه بیست‌وسوم) است و از طرف جبرئیل خواهد بود، در حمایت از اهل بیت شهادت خواهد داد.
صدای پنجم که از طرف شیطان است (احتمالاً غروب بیست‌وسوم) به‌طرفداری از سفیانی خواهد بود.
مردگانی زنده از قبرها بیرون آیند و به دنیا بازگردند و به دید و بازدید با همدیگر بپردازند.[۱۳]
پی‌نوشت:
[۱] آیتی، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ۱۳۹۰ش، ص۱۵.
[۲] سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ج۱، ص۴۴۵.
[۳] صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰، ح۷.
[۴] مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۸.
[۵] سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۴۵ (پانویس).
[۶] نگاه کنید به صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۴۸۰.
[۷] مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷۰.
[۸] سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۴۴۶.
[۹] شیخ صدوق، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۵۰.
[۱۰] نگاه کنید به مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۸-۳۶۹.
[۱۱] مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷۰.
[۱۲] محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۲۵.
[۱۳] نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۴۲۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ص ۶۵۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق،