مبلغ دین می‌تواند با بهره‌مندی از روش‌های ارزنده اخلاقی بر قلب و جان مردم حکومت کند. اگر مبلغان در جایگاه نمایندگی دین خدا، رفتار و گفتارشان هماهنگ با هم باشد، نگرش‌ها و بینش‌های مردم نسبت به اصل دین و دنیای پیرامون تغییر خواهد کرد. این همان هدف از تبلیغ دین است .
خداوند برای همه مردم، نیکی و سعادت در دنیا و آخرت را خواسته است و تنها مسیر رسیدن به این هدف والا، سرسپردن به فرامین او می‌باشد. از آنجایی که بیشتر انسان‌ها قابلیت دریافت پیام و دستور خداوند را ندارند، پیامبران الهی مامور تبلیغ و رساندن سخنان و پیغام خداوند به مردم شدند. بنابراین نخستین مبلغان هر دین و آئین، صاحبان همان دین یعنی پیامبران بوده‌اند که از جانب خداوند به این کار اقدام می‌کردند، اما هیچگاه نباید تاثیر ویژگی‌های مثبت اخلاقی پیامبران را در پیشبرد اهداف تبلیغی نادیده گرفت.
عاقلانه بودن تبلیغ
اگر انسان‌ها در تمام عرصه‌های زندگی خواه دینی و یا آنچه که مربوط به زندگی دنیایی باشد، خود را بر حق بدانند و بر این باور باشند که مناسب است سایر هم‌نوعان نیز از آنچه که آنها دارند، بهره‌مند شوند، در راستای نشان دادن و ترویج دستاورد خود تلاش می‌کنند.
کارخانه‌داری که محصولی را تولید می‌کند و می‌خواهد آن را به فروش برساند، یا مخترعی که فکر می‌کند با اختراعش گرهی را گشوده، یا کارگری که دارای مهارت‌های ساختمانی است و جویای کار است، همه در یک نقطه مشترکند و آن، اقدام برای تبلیغ و سخن گفتن پیرامون آنچه که دارند و فکر می‌کنند، می‌تواند به دیگران یاری رساند.
پیامبران الهی نیز با همین نگاه که یقین دارند سخنان خداوند بر حق است و حقیقت را فقط باید از آن جست و جو کرد، برای تبلیغ و رساندن فرمان الهی به مردم اقدام می‌کنند تا یاری‌رسان آنها در زندگی دنیا و آخرت باشد.
تأثیر اخلاق در تبلیغ دینی
اگرچه عناصر گوناگونی در تبلیغ دین دخالت دارند و تأثیر هر کدام در جای خود مهم و منحصر به فرد است، اما اخلاق و ویژگی‌های اخلاقی مبلغان دینی اهمیت ویژه‌ای دارند و مهمترین نقش را در موفقیت مبلغ در امر تبلیغ ایفا می‌کنند. صلاحیت‌های اخلاقی مبلغ همانند روحی هستند که به تبلیغ جان می‌دهند و با توجه به این صلاحیت‌ها است که تبلیغ، رنگ و بوی خدایی گرفته، مؤثر و ماندگار می‌شود.[1]
الگوگیری از پیامبران
نخستین مبلغان دین خدا، پیامبران هستند که توانستند ماموریت خویش را به بهترین شکل سامان دهند. در شیوه تبلیغی پیامبران می‌توان تبلور جایگاه ویژه اخلاق و ارزش ذاتی آن را جست و جو کرد؛ آنجا که خاتم الانبیا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود:«همانا برای کامل کردن مکارم اخلاق مبعوث شده‌ام».[2]
به فرموده معصومان علیهم‌السلام بهترین شیوه تبلیغ دین خدا، عمل کردن به دستورات دینی با رنگ و بوی اخلاقی است.[3] از این رو، مکارم اخلاقی و صفات پسندیده در رفتار تبلیغی پیامبر اکرم نیز مشاهده می‌شد؛ قرآن خطاب به ایشان فرموده: «به دلیل رحمت سرشار خدايى، با امت نرم و خوشخوى بودى، اگر درشت‌خوى و سخت‌دل بودى از پيرامونت پراكنده می‌گشتند».[4]
پرهیز از خشونت
دعوت نباید توام با خشونت باشد و به عبارت دیگر دعوت و تبلیغ نمی‌تواند با اکراه و اجبار همراه باشد. آغاز دعوت به اسلام نیز با دوری از هرگونه جنگ و اکراه بود و خداوند فرمان داده بود: «ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ»؛[5] «مردمان را به راه خداى خود، با حكمت و دانايى و با وعظ نيكو فراخوان و با آنان به بهترين گونه مجادله و گفتگو كن».
نکته مهم در فرمان خداوند به موسی علیه‌السلام این بود که سخن گفتن تو با فرعون باید کاملاً با نرمی و به دور از هرگونه تندی باشد.[6] بنابراین طبیعی است اگر کسی می‌خواهد پیامی را که البته پیام خدا است، به مردم برساند تا در آنها ایمان و علاقه ایجاد شود، باید نرمش سخن داشته باشد.[7]
رهیافت: حکومت بر قلب‌ها
سلطه و حکمرانی که آغازش با کودتا، توطئه و نیرنگ باشد، ماندگاری کاملا محدودی خواهد داشت. اما اگر مبلغ دین بتواند با بهره‌مندی از روش‌های ارزنده اخلاقی بر قلب و جان مردم حکومت کند و در جایگاه نمایندگی دین خدا، رفتار و گفتارش هماهنگ با هم باشد، بی‌شک باعث تغییر نگرش‌ها و بینش‌های مردم نسبت به اصل دین و دنیای پیرامون خواهد شد. چنین مبلغی باعث خواهد شد که مردم در مسائل مهمی همچون ظلم‌ستیزی و کمک‌رسانی به هم‌نوعان، یاری‌گر او باشند؛ زیرا در این صورت مردم او را خیرخواه خود قلمداد می‌کنند و حس اعتماد در آنها ایجاد می‌شود.
پی نوشت
[1]. گونه‌شناسی و تحلیل آسیب‌های اخلاقی تبلیغ دین، نشریه اخلاق، شماره 29.
[2]. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج67، ص: 372. دار إحياء التراث العربي.
[3]. کلینی، محمد، الكافي، ج2، ص: 77. دارالکتب الاسلامیة.
[4]. آل‌عمران/159.
[5]. نحل/125.
[6]. طه/44.
[7]. تبلیغ چیست؟ مبلغ کیست؟ نشریه پیام، شماره 105.