آیه دوازدهم سوره حجرات را آیه غیبت نامیده‌اند.
آیه غیبت (سوره حجرات: ۱۲) حرام بودن غیبت و علت آن را بیان کرده است. در این آیه، غیبت‌کردن به خوردن گوشت برادرِ مُرده شخص تشبیه شده و همان‌طور که انسان از خوردن گوشت برادر مرده خود نفرت دارد، باید از غیبت نیز نفرت داشته باشد. این آیه، درباره دو نفر از اصحاب پیامبر(ص) نازل شد که درباره سلمان فارسی و اسامة بن زید غیبت کرده بودند. تعبیر به «برادر» در آیه، به دلیل آن است که طبق آیه اخوت، مؤمنان برادر یکدیگر خطاب شده‌اند.
از دیدگاه برخی فقها، براساس عبارت «لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً»، تنها غیبت مسلمانان حرام است و غیبت کافر و حتی فاسق، مباح شمرده شده است؛ در مقابل، عده‌ای از فقها براساس عمومیت نهی از غیبت در این آیه، غیبت غیرمؤمنین را نیز حرام شمرده‌اند. به گفته مکارم شیرازی، براساس آیه مذکور، گمان بد منشأ تجسس، تجسس موجب افشای عیوب پنهانی و آگاهی بر عیوب سبب غیبت می‌شود؛ به همین دلیل اسلام از همه این علت و معلول‌ها نهی کرده است.
متن و ترجمه آیه غیبت
آیه دوازدهم سوره حجرات را آیه غیبت نامیده‌اند:[۱]
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرً‌ا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَیْتًا فَكَرِ‌هْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۚ إِنَّ اللَّـهَ تَوَّابٌ رَّ‌حِيمٌ﴿۱۲﴾
اى کسانى که ایمان آورده‌اید، از بسيارى از گمان‌ها بپرهیزید که پاره‌اى از گمان‌ها گناه است، و جاسوسى مكنید، و بعضى از شما غیبت بعضى نکند؛ آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید. [پس] از خدا بترسید، که خدا توبه‌پذیر مهربان است!
شأن نزول
درباره آیه غیبت، که در مدینه نازل شده،[۲] دو شأن نزول نقل شده است:
به گفته طبرسی، این آیه درباره دو نفر از اصحاب پیامبر(ص) که از سلمان فارسی غیبت کرده بودند، نازل شده است. آن دو نفر، سلمان را خدمت پیامبر(ص) فرستاده بودند تا برای آنان غذا بیاورد. پیامبر(ص)، سلمان را نزد اسامة بن زید که انباردار بود، فرستاد. اسامه به سلمان می‌گوید غذا تمام شده است و سلمان دست خالی برمی‌گردد. آن دو نفر، اسامه را بخیل خوانده و درباره سلمان گفتند اگر او را سر چاه سمیحه (نام چاهی پرآب) بفرستیم، خشک خواهد شد. سپس خودشان به راه افتادند تا نزد «اسامه» بيايند، و درباره موضوع كار خود، تجسس كنند پیامبر(ص) به آنان فرمود: چه شده است که آثار گوشت را بر دهانتان می‌بینم. آن دو گفتند: ای پیامبر خدا(ص) ما امروز گوشت نخوردیم. پیامبر فرمود: شما در حال خوردن گوشت سلمان و اسامه هستید! پس از آن آیه غیبت نازل شد.[۳]
نقل شده «وَلایَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً» درباره یکی از خدمت‌گزاران پیامبر(ص) نازل شد که هنگامی که صحابه به دیدار پیامبر(ص) می‌آمدند، از آنها درخواست غذا می‌کرد و سپس مانع از دیدار آنها می‌شد. به همین جهت به او بخیل نرم‌زبان گفتند و آیه درباره او نازل شد.[۴]
معنای غیبت
برای غیبت، تعاریف مختلفی ارائه شده است[۵] که به گفته علامه طباطبایی، وجه مشترک همه آنها این است که پشت سر کسی چیزی گفته شود که اگر بشنود، ناراحت شود. ازهمین رو، بدگویی پشت سر متظاهر به فسق را غیبت نشمرده‌اند.[۶]
[۱] مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۹۹.
[۲] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۳۰۵.
[۳] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۰۳.
[۴] ابن ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۳۳۰۶.
[۵] نگاه کنید به: امام خمینی، مکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۸۱ -۳۸۵.
[۶] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۳۲۳.