ذبح حضرت اسماعیل، یک امر امتحانی بود که توسط خدا ملغی شد و برای نشان دادن اوج تسلیم، عبودیت و عظمت حضرت ابراهیم علیه‌السلام انجام شد.
قضیه ذبح حضرت اسماعیل،[1] از جمله اشکالاتی است که برخی از روی غرض‌ورزی مطرح می‌کنند، که چگونه خدای مهربان، به چنین امری دستور داده است؟
در جواب باید به چند نکته توجه داشت:
یک. از آنجا که همه چیز از آن خداست: «وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض»؛[2] «و مالکیّت و فرمانروایی آسمان‌ها و زمین فقط در سیطره خداست»، زنده کردن و مردن نیز به ید قدرت الهی می‌باشد: «لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيي وَ يُميتُ»؛[3] «نیست خدایی جز او، زنده می‌کند و می‌میراند». در نتیجه همانطور که خداوند به بندگان حیات داده است، همانگونه حق گرفتن حیات آنان را به گونه‌های مختلف دارد، پس امر به کشتن نیز، غیراخلاقی و مخالف با عقل سلیم نخواهد بود.
دو. قضیه ذبح حضرت اسماعیل، در نهایت، توسط خود خدا ملغی شد و خداوند برای آن، جایگزین و فدیه قرار داد.[4] بنابراین در ظاهر نیز نه ظلم و نه عمل غیراخلاقی و مفسده‌ای رخ نداد، تا برخی نابخردان، آن را ابزار دین‌ستیزی خود قرار دهند.
سه. هر چند خدای مهربان می‌دانست که حضرت ابراهیم در این امتحان نیز موفق می‌شود، ولی چنین امر خطیری، برای نمایان کردن عظمت و بزرگی حضرت ابراهیم علیه‌السلام و مقام تسلیم او، صادر شده و امری امتحانی بوده است،[5] بنابراین خداوند هرگز در این امر، اراده جدی نداشته است، علاوه بر اینکه تنها یک بار در تاریخ، چنین امری رخ داده و آن هم محقق نشده است.
پنج. بنابر آموزه‌های توحیدی، احکام عقلائی[عقل بشری]، اخلاقی و...، تحت عبودیت الهی قرار می‌گیرد،[6] هر چند در نگاه ظاهر، امر به کشتن برای انسان قابل تحمل نیست و یا با عقل و اوامر ظاهری و سطحی بشر، سازگاری ندارد، ولی از آنجا که انسان باید تسلیم امر خدا باشد و خدا به تمام مصالح و مفاسد، آگاه است، پس دخالت اخلاق ظاهری و عقل بشری [که آن را هم خدا داده است] در کار خدای حکیم، دخالتی بی‌مورد خواهد بود.
پس امتثال اینگونه اوامر، نشانه مقام رضا، تسلیم و عبودیت حضرت ابراهیم علیه‌السلام بوده و با نگاهی دقیق‌تر، از آنجایی که این امر الهی در جهت ارتقای مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام بوده است؛ نه تنها ظلم نیست بلکه نشان از رحمت الهی است.
پی نوشت:
[1]. صافات: 102.
[2]. آلعمران: 189.
[3]. دخان: 8.
[4]. صافات: 107.
[5]. بقره: 124، صافات: 106.
[6]. مصباح الشریعه، منسوب به امام صادق علیه‌السلام، نشر اعلمی، 1400ق، چاپ اول، ص7.